Қазақстанда олигархтарды мемлекеттен бөліп тастау мүмкін емес – саясаттанушылар

– Украина мен Ресейде олигархтар мен билік, салыстырмалы түрде айтқанда, бөлек. Алайда олардың Ресейдегі билікке ықпалы туралы үнемі айтылады. Бірақ билікте олардың тек қолшоқпарлары ғана.

Қазақстанда олигархтар мен билік біртұтас. Біздің билік олигархиялық, барлығы олигархтардың қарамағында

Көптеген шенеуніктер қазірдің өзінде олигархтар. Шөкеев пен Сапарбаевты алсақ та жетіп жатыр, — дейді саясаттанушы.

Қалай болды және қазір қалай

Саясаттанушы Данияр Әшімбаев ресми саяси жүйемен қатар көптеген елдерде дәстүрлі, бейресми қатынастар жүйесі бар екеніне назар аударады. Сондықтан

заңда әртүрлі нәрсе жазуға болады. Бірақ нақты орындау механизмі мүлдем басқа мәселе

— Қазақстанда соңғы екі онжылдықта капитал мен медиа активтердің шоғырлануы орын алды. Бұл саяси салаға да қатысты. Бірақ бұл заңсыз деп айту қиын. Тікелей тізбектерді анықтау сияқты. Оның үстіне

мемлекет қай жерде аяқталып, жеке бизнес қайдан басталатынын түсіну оңай емес

Ал егер еске алатын болсақ, осыдан 15 жыл бұрын Үкімет басқару үшін тағайындайтын ұлттық компаниялар менеджменті мұлде олай қабылданбады. Барлық қажетті құқықтық рәсімдер сақталғанына қарамастан, олардың артында кім тұрғанын бәрі білетін. Қазір олигархтардың 10-15 жыл бұрын болған қарқыны жоқ. Оның үстіне, біз мемлекеттік холдингтерде капитал мен активтердің шоғырлануы жүріп жатқанын көріп отырмыз. Бүгінде олардың мемлекеттік па әлде басқа біреудікі ма, айту қиын”, — дейді саясаттанушы.

Ойын жаңа ережелер бойынша

Оның айтуынша, жекешелендіру кезеңінде негізгі мұнай, металлургия, энергетикалық активтер әртүрлі топтардың қолына түсті. Біреулерін отандық инвесторлар алды, енді біреуін Chevron сияқты ірі шетелдік компаниялар иеленді. Ал банк саласы ұлттық компаниялардың бақылауына алынды.

Жалпы, 90-жылдардың аяғы — нөлден бастаған жылдардың басы Үкіметте, әкімдіктерде, медиа-ресурстарда, партияларда әртүрлі қаржы-өнеркәсіптік топтардың болуымен сипатталды. Бұл ең шарықтау шегіне 2001 жылдың күзінде, талас-тартыстар ашық саяси кеңістікке өткен кезде жетті.

— Содан кейін ішінара олигархсыздандыру жүргізілді. Бизнес-элитаны шоғырландыру міндеті қойылды.

Оған сәйкес келмегендер шығып кетті. Уақыт өте келе олигархтардың бір бөлігі қазіргі билік жүйесіне қосылды. Олардың арасында “Атамекен” ҰКП басқаратын Құлыбаев та бар. Бұл бизнес пен банк қауымдастығының мүдделерін білдіретін жалғыз ұйым.

Жаңа жүйеде барлығына рөлдер берілді. “Самұрық-Қазына “мен біреулердің меншігі болып табылатын оның “еншілестері” қазір менеджменттің бақылауында. Олар туралы олигархияға қатысы бар деп айтуға болмайды

Шоғырландыру кезекті жойып жіберу мен біріктіруден соң бір-бірімен бәсекелесуден қалған ірі банктерді де айналып өтпеді, — дейді Әшімбаев.

Бейресми қатынастардың рөлі

Оның байқаулары бойынша, билік транзиті қарсаңында Нұрсұлтан Назарбаев айналасын жақсылап тазартты. Медиа ресурстары деңгейінде де бәсекелестікке орын қалдырмады.

– Тіпті квазимемлекеттік сектор – екі-үш онжылдық ішінде күрес жүріп жатқан табысты жерлердің бірі шынымен квазимемлекеттік болып қалды. Ол енді мемлекеттік емес, бірақ жеке де емес. Ол қандай да бір топ үшін жұмыс істейді деп айту қиын. Мұндай топтар қалмады.

Бізде болған олигархаттың құбылыс ретіндегі жүгенсіздігі аяқталды. Олигархтардың белгілі бір категориясы бар, бірақ олардың саяси салаға ықпалы болатын деп айту қиын

Сонымен қатар, бейресми қарым-қатынастар бар, олар Заңда және ережелерде көрсетілгеннен әлдеқайда маңыздырақ. Біз сыбайлас жемқорлықты көріп отырмыз, сондықтан бәрі құлдырауда. Сыбайлас жемқорлық пен трайбализмнің бар екенін бәрі түсінеді, бірақ физикалық тұрғыдан дәлелдеу өте қиын, — дейді саясаттанушы.

Украинада не болады?

Посткеңестік кеңістікке келетін болсақ, мысалы, Украинада олигархтарға қатысты мәселелер екі жақты сипатқа ие. Себебі мемлекет әлсіз.

– Олигархқа белгілі бір партияны қаржыландыруға тыйым салынды делік, бірақ ол мұны жасырын адамдар арқылы жалғастыра алады. Мұнда барлық тізбекті қадағалай алмайсыз — тыйымдарды айналып өтудің көптеген жолдары бар.

Жалпы, Украинада капиталдың шоғырлануы және оның саяси салаға ықпалы өте зор. Зеленский ең басында бұған шаралар қолдануға уәде берді. Бірақ оның өзі әлі толық тәуелсіз болмағандықтан және белгілі бір топтардың құрамында бар болғандықтан, бұл болашақ президенттік сайлау қарсаңындағы беделқұмарлық тәрізді

Олигархтармен күресудің ең тиімді тәсілі – күшті тиімді ашық мемлекеттік билік. Экономикадағы, саясаттағы және т.б-дағы барлық ортадан тепкіш үрдістерге қарсы тұра алатын және тұрақты ойын ережелерін қалыптастыратын билік”, — деп қорытындылады саясаттанушы.