Қалай қаржы пирамидасының құрбанына айналмауға болады? – сарапшы кеңесі

Алдын алу шаралары

AERC бас директоры Жаныбек Айғазиннің пікірінше, мұндай жағдайларды болдырмау үшін мемлекет тарапынан да, азаматтардың өздері тарапынан да екіжақты жұмыс жүргізілуі тиіс. Жосықсыз компаниялар нарыққа шыға алмауы үшін мемлекет халықтың қаржылық сауаттылығын арттырып, қаржылық өнімдерді жеткізушілерді нақты бақылауы керек. Азаматтар “тегін ірімшік тек тышқан аулағышта болатынын” түсініп, қайда және қандай құралдарға қаражат салып жатқанын білуі тиіс.

– Әр адам ақылға сыймайтын табыс табу мүмкін емес екенін түсіну керек

Криптовалютадан басқа, бірақ бұл мүлдем басқа ғалам – бұл нарық өте құбылмалы. Табыстылық 100% болуы мүмкін, кейде күрт төмендеуі де мүмкін. Сондай-ақ, криптовалютаға инвестиция салуды ұсынатын пирамидалар да бар. Ең танымал қаржы пирамидасы, өзінің “коинын” майлаған Finiko болды. Ол құлдыраған кезде, оның ішінде Қазақстандық салымшылар да зардап шекті, бірақ алданып қалғандардың негізгі үлесі Татарстан салымшылары.

Алаяқтардың түрі

– Ал адам қаржы құралдарынан ақша табуды қалай бастау және осындай қаржы пирамидасына ұрынып қалмау үшін не істеу керек?

— Ең алдымен, адам қаржылық тұрғыдан сауатты болуы керек. Және жоғары табысты — жылдық 40-50-100-200 пайыздық табысқа ешкім кепілдік бере алмайтынын түсінуі тиіс. Егер сізге осындай уәде берсе, онда сізге хабарласқан алаяқтар.

Сол ауқымды нарықтың орташа жылдық кірістілігі (бұл нарықтық жағдайларға жалпы шолуды қамтамасыз ететін әртүрлі салалардағы бағалы қағаздардың көп мөлшерін қамтитын қор индексі — ред.) 10-12%-ды құрайды. Нарықты жеңу өте қиын.

Бірақ криптовалюта нарығынан айырмашылығы, акциялар нарығында логиканы түсінуге болады. Мысалы, егер компанияның есептілігі нашар болса, оның акцияларының бағамы да төмендегенін көреміз.

– Ал үлкен тәуекелдерге баратын қарапайым адам алаяқтарға тап болмай, қалыпты компанияны қалай табуға болады — кімге сенеміз, қаржы құралдары нарығында сатушы мен сатып алушы арасында делдалдық қызметтерді орындайтын заңды тұлғаға ма әлде өз қаражатын уақытша сенімді басқаруға беруге болатын кәсіпқой адамға ма? Нарықта осыған ұқсас қызметтер де ұсынылады – бұл ыңғайлы, өйткені қай акцияға инвестиция салған дұрыс екенін бәрі бірдей біле бермейді…

— Мұнда мен жоғарыда айтып кеткендей, халықтың құқығын қаржы реттеушісі атқаруы тиіс. Ол қаржы пирамидаларын ашуға және алаяқтық істерді жүзеге асыруға мүмкіндік болмауы үшін нарықты тазартып отыруы тиіс. Лицензиялау және т.б. болуы керек. Мен тағы да криптовалюта туралы айтып отырмын – қазіргі жағдайда оны қалай реттеу керектігі түсініксіз. Лицензияланған брокерлер де осы құралды сатып алуға мүмкіндік береді.

Сенімді басқаруға келетін болсақ, бұл қызметтерді жарғылық капиталы бар ұйым ұсынғаны маңызды. Бір жеке тұлға мұндай капиталды алып кете алмайды, бір нәрсе болған жағдайда кімнен сұралады?

Жалпы, қазақстандық нарықта мұндай компаниялар көп емес. Олар болуы үшін, біріншіден, қаржылық білімі ғана емес, сонымен қатар осы салада тәжірибесі бар, осы қызметтерді ұсына алатын адами ресурстар болуы керек. Екіншіден, қор нарығының өзі дамуы керек, бізде ол жоқ. KASE де дамымаған – өтімділік пен капиталдандыру өте аз. Егер сұраныс болмаса, мұндай қаржылық қызметтерді ұсынатын компаниялардың жеткілікті саны да болмайды.

Нені инвестициялау керек?

– Бірақ балама ретінде ресейлік және американдық биржалар бар емес пе?

– Иә, оларға брокерлер арқылы кіре аласыз. Мәселе мынада, мұндай қызметтер жаппай тұтынуға арналмаған, белгілі бір капиталға ие адамдарға арналған. Оған тіпті мың доллар емес, қаржы құралдарына инвестиция салуды бастау үшін кем дегенде он мың доллар керек. Ерекшелік ретінде мен “Фридом финансты” бөліп көрсете аламын, бірақ бір кемшілігі — бұл жерде брокерлік комиссия тым көп –қаржы құралдарын сатып алу/сату операцияларына олар өз маржаларын қояды.

— Егер адам қор нарығында сауда жасауға бел буса, сіздің ойыңызша, қазір қандай құралдар ең тиімді?

– Егер инфляцияның өсуі жалғасса, пайыздық мөлшерлемелер де өседі. Қазір облигациялар танымал құралға айналады деп ойлаймын. Бірақ оларды кем дегенде 50 мың долларға сатып алу керек. Немесе индекстік қорларды сатып алуға болады – бұл инвесторлардың ақшасын белгілі бір нарықтық индексті көрсететін бағалы қағаздар портфеліне біріктіретін қаржы құралы. Бұл нақты компанияларды таңдамай нарыққа қаржы салуға мүмкіндік береді. Акцияларға келетін болсақ, оларды сатып алмас бұрын, қазір қандай салалар трендте екенін түсіну керек.

Әрине, қор нарығындағы табыс депозиттерге қарағанда әлдқайда жоғары. Бірақ ақшаңды жоғалту қаупі де жоғары

Жалпы, мұның бәрін қолдану үшін білім мен құзыреттілік болуы керек. Егер олар болмаса, біреудің басқаруына ақшаңды бермес бұрын, мұқият ойлану керек.