Ірі және орта бизнес Қазақстаннан кетіп жатыр

Ресми деректерге сәйкес, 2019 жылдың бірінші жарты жылдығында тіркелген заңды тұлғалардың саны 3 880 бірлікке артты. Нәтижесінде қазір олардың жалпы саны 437,7 мыңды құрайды.

Бұл ретте бизнес үшін нақты қай сала тартымды болғанын айту қиын. Жаңадан тіркелген заңды тұлғалардың көбі (1 799) “өзге қызмет түрлерін ұсынумен” айналысады.

Өзге бағыттар арасында 2019 жылдың бірінші жартыжылдығында ең сұранысқа ие сала білім беру болды

Бұл бағытта тіркелген заңды тұлғалардың саны 532 бірлікке артты. Сондай-ақ қонақ үй және мейрамхана бизнесінде (+361 бірлік), ауыл шаруашылығында (+357), құрылыста (+303), әкімшілік және қосалқы қызмет көрсету саласында (+341) өкілдік артты.

Екінші жағынан, бизнестің 7 бағытында заңды тұлғалардың саны қысқарды, бұл:

• өңдеу өнеркәсібі — 16 бірлікке;
• өнер, ойын-сауық және демалыс — 24;
• мемлекеттік басқару және қорғаныс, сондай-ақ міндетті әлеуметтік қамтамасыз ету — 51;
• жылжымайтын мүлікпен жасалатын операциялар — 61;
• кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет – 109;
• қаржы және сақтандыру қызметі — 125.

Бірақ бәрінен ең көп — 223 бірлікке — саудадағы бизнес субъектілерінің саны азайды. Дегенмен, бұл сала ең көп сұранысқа ие: мұнда 129,8 мың заңды тұлға тіркелген. Яғни, қазақстандық кәсіпкерлердің 30%-ы тауарларды алып-сатумен табыс табады.

Ірі және орта бизнес азайды

Статистиканың басты драйвері шағын бизнес болып тұр – оған республиканың заңды тұлғаларының 98%-ы жатады. Бірінші жартыжылдықта өкілдік тағы 4 025 бірлікке артты. Бұл Қазақстандағы ірі және орта бизнес азайған дегенді білдіреді.

2019 жылғы қаңтар-маусымда заңды тұлғалар — орта кәсіпкерлік субъектілерінің саны 95 бірлікке (6 395-ке дейін) қысқарды. Ең көп қысқару (минус 25 бірлік) саудада болды. Құрылыс пен денсаулық сақтау саласында 19 өкілге азайды. Жалпы орта бизнес барлық салаларда қысқарып жатыр. Тек үш бірыңғай жағдай тіркелген: білім беруде ұқсас заңды тұлғалардың саны 2-ге, логистикада-6-ға, мемлекеттік басқару мен қорғаныста — 18-ге өсті.

Ірі бизнес те де осы көрініс. Жалпы саны 50-ге (2 438-ге дейін) қысқарды және

мұнда да ең көп қысқару құрылыс пен саудада орын алған: тиісінше минус 19 және 11

Бұл ретте ірілендіру мемлекеттік басқаруда (+6), логистикада (+5), ақпарат және байланыста (+4), сондай-ақ тұру және тамақтану бойынша қызмет көрсетуде (+2) болды.

Мемлекет бизнестен бас тартады

2019 жылдың мамырында Қасым-Жомарт Тоқаев жаңа мемлекеттік компаниялар құруға мораторий енгізді. Сондай-ақ, ол үкіметке 1 қыркүйекке дейін мемлекеттік компаниялар үшін барлық рұқсат етілген қызмет түрлеріне тексеріс жүргізіп, оларды қысқарту жөнінде ұсыныстар жасауды тапсырды. Мемлекет басшысы өз шешімін “экономиканың жүйелі бәсекеге қабілеттілігі жеке бизнес есебінен қалыптасатынын” түсіндірді.

“біз экономикадағы мемлекет шекарасын айқындауымыз қажет»

3 шілдеде Қасым-Жомарт Тоқаев жаңа мораторий туралы жариялады. ҚР Президенті 2020 жылдың соңына дейін квазимемлекеттік сектор субъектілерін құруға тыйым салды. Алайда, бірыңғай жағдайлар да бар: мысалы, мемлекеттің үлесі 50%-дан аспайтын болса.

Экономикадағы мемлекеттің рөлі зор. Ірі бизнестің 1 015 бірлігі мемлекеттің меншігінде. Тағы 101-і — мемлекет пен жеке (бірақ шетелдік емес) капиталдың бірлескен жобалары.

Нәтижесінде: сандық тұрғыдан алғанда ірі бизнес субъектілерінің 45,8%-ы мемлекетпен тікелей байланысты. 2019 жылғы 1 шілде бойынша мемлекеттік меншік нысанындағы тіркелген заңды тұлғалардың жалпы саны 26 мыңнан асады.

Алайда, бірінші жартыжылдықта осындай заңды тұлғалардың саны 419-ға азайды. Бұл ретте бұл негізгі бағыттарға (мемлекеттік басқару және қорғаныс, сондай-ақ міндетті әлеуметтік қамтамасыз ету саласына) аса әсер еткен жоқ. Негізгі қысқару өнер, ойын-сауық және демалыс (-143 бірлік) және білім беру (-105 бірлік) салаларының есебінен болды.

Шетел азаматтары құрылыс пен дүкендерден кетіп жатыр

Шетелдік капиталға қатысты жағдай біркелкі емес. Қызық тренд байқалуда: резидент еместер Қазақстанда жұмыс істеуге дайын, бірақ мұны өз бетінше жасағылары келеді. Шетелдік меншік нысанындағы заңды тұлғалардың саны жарты жылда 325 бірлікке өсті. Шағын бизнес есебінен. Орта және ірі бизнесте  өкілдік қысқарған.

Бұл ретте шетелдіктер қатысатын бірлескен кәсіпорындар саны 331-ге төмендеді. Және мұнда кері үрдіс қалыптасуда — шағын және орта бизнестен кетіп жатса, ірі бизнес, керісінше, өсуде. Мұны былай пайымдауға болады:

шетелдіктер республикада шағын бизнесті өз бетінше дамытуды қалайды

ал ірі бизнесті — қазақстандық капиталмен бірлесе отырып.

Шетелдік компаниялар соңғы жарты жылда сауда мен құрылыс саласынан кетіп жатыр, сондай-ақ кәсіби, ғылыми және техникалық қызметте өкілдіктерін төмендетуде. Бұл ретте жаңа жобаларды ашуға негізгі бағыт ретінде “өзге де қызмет түрлерін ұсынуды” таңдаған, сондай-ақ білім беру, қонақ үй және мейрамхана бизнесі, ақпарат пен байланыс болып табылады.