Энергетика секторы жаңғыртуды қажет етеді – депутаттар

Осы уақытқа дейін саланы дамытудың нақты жоспары жоқ 

Мәжіліс депутаттары электр энергетикасы саласында 

оны дамытудың нақты стратегиясының болмауына байланысты қиын жағдай қалыптасқанын мәлімдеді.  

Электр энергетикасын дамытудың кешенді жоспарлары мен бағдарламалары жоқ, нәтижесінде энергия компаниялары даму перспективаларын көрмейді. Бүкіл сала тұтастай алғанда инвестициялық тартымдылығын жоғалтуда. Инвесторларда “Қазақстанның электр энергетикасы қайда қозғалатыны туралы түсінік жоқ”. 

Дегенмен отын энергетика кешені секторларын дамытудың түрлі бағдарламалары жұмыс істейді: 

• ҚР газ секторын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы 
• 2015-2030 жылдарға арналған ҚР газдандырудың бас схемасы 
• ҚР көмір өнеркәсібін дамытудың 2030 жылға дейінгі жол картасы 
• ОЭК-ті дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы 

“Бірақ Энергетика министрлігінде 2014 жылдан бастап әлі күнге дейін электр энергетикасы саласын дамытудың нақты жоспары жоқ. Бұл жағдайда әрбір энергетикалық компания өзінің даму жолын іздеуге мәжбүр. Мұның бәрі мақсаттардың бөлінуіне және саладағы бақыланбайтын процестерге әкеледі“ делінген сұрауда. 

Осы уақытқа дейін электр энергетикасын дамытудың бас схемасын әзірлемеген және “жылумен жабдықтау туралы” заңды қабылдамаған. 

Электр желілерінің жартысынан көбі тозған 

— Қасым-Жомарт Тоқаев 2021 жылғы 26 қаңтарда өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысында энергетика саласының проблемаларына назар аударды. Ол елдің одан әрі дамуының маңызды шарттарының бірі ретінде электр энергетикасы жүйесінің үздіксіз және сенімді жұмыс істеуін және энергетикалық балансты әзірлеу қажеттілігін атады. Осы жағдайлардың барлығы электр энергетикасын дамыту стратегиясын әзірлеу қажеттілігімен тығыз байланысты, онсыз жоғарыда аталған барлық проблеманы шешу мүмкін емес, — деп жазады депутаттар. 

Электр станцияларының негізгі генерациялайтын жабдықтарының үштен бірінен астамы парктік ресурсты сарқып алды. Ел бойынша орта есеппен электр желілерінің тозуы 60%-дан, ал жылу желілерінің тозуы 50%-дан асады. Жыл сайын иесіз желілер саны өсуде, 

сондай-ақ жергілікті атқарушы органдардың балансынан пайдаланушы ұйымдардың балансына берілмегендер де көбейіп жатыр. 

2021 жылғы 10 қаңтарда Атырау облысында ЭБЖ авариялық ажыратылуына байланысты бірқатар аудан мен Атырау қаласы электр энергиясынсыз қалды. 

Сонымен қатар, жаңа экологиялық кодекс қымбат экологиялық шараларды қажет етеді. 

Бақылаушылар мен реттеушілер тым көп 

Мәжіліс депутаттары қолданыстағы тарифтік реттеуді де сынға алды. 

Бір электр станциясы үшін 

электр энергиясына тарифтерді Энергетика министрлігі, ал жылу энергиясына тарифтерді Ұлттық экономика министрлігі белгілейді 

Яғни, бір субъектіде бірден екі мемлекеттік реттеуші бар. Ал Экологиялық кодекс қабылданғаннан кейін саланы ішінара экология министрлігі реттейді. 

— Бірыңғай салалық реттеушінің болмауы электр энергетикасы саласында қарама-қайшы мемлекеттік саясатты қалыптастырады, саланың құлдырауына алып келеді және істің нақты жағдайына жауап бермейді, – деп жазады олар. 

Сондай-ақ, 2021 жылғы 1 қаңтарда жаңа “ынталандырушы” әдістемені пайдалана отырып, электр энергиясына энергия өндіруші ұйымдардың тарифтері бекітілуге тиіс екенін, бірақ бүгінгі күнге дейін бұл мәселе шешілмегенін атап өтті. 

— Қалыптасқан жағдайда энергетика кәсіпорындары белгіленген мерзімде жабдықтарды жаңарта алмайды. Осылайша, Еуразиялық одақтағы интеграция шеңберінде мынадай жағдай болуы мүмкін: 

Қазақстан болашақта энерготәуелділігін жоғалтады және ресейлік электр станцияларының неғұрлым қымбат электр энергиясын сатып алуға мәжбүр болады. 

Депутаттар қандай шаралар ұсынды 

1. Электр энергетикасындағы ахуалды жақсарту және оны одан әрі серпінді дамыту мақсатында шұғыл мәселелерді шешу үшін электр энергетикасы саласын дамытудың ұлттық жобасын әзірлеу.
2. Тариф белгілеу саласында ұзақ мерзімді мемлекеттік саясатты әзірлеу. Тариф белгілеудің “ынталандырушы” әдістерін жасау, оның ашықтығын қамтамасыз ету және энергия өндіруші, энергия беруші және энергиямен жабдықтаушы ұйымдар үшіныңғайлыжәне шығынсыз қызмет жағдайларын жасау мақсатында электр және жылу энергиясы саласында тариф белгілеу саясатын толық қайта қарау және жаңарту. 
3. Электр энергетикасы саласында бірыңғай салалық реттеуші құру мүмкіндігін қарастыру.
4. Көмірдің, газдың және отын тасымалдау тарифтерінің құнын, сондай-ақ энергия өндіруші ұйымдарды ең озық қолжетімді технологияларды енгізуге ынталандыратын тетіктерді мемлекеттік реттеу мүмкіндігін қарастыру.