Енді Қырғызстанға революция экспорты болмайды! — сарапшылар

“Кабар” агенттігінің хабарлауынша, ҰҚК Ақаевты қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін жүргізілген жұмыстар туралы есеп берген. Атап айтқанда, “Ақаевты республика аумағына жеткізуді” қамтамасыз ету.

Алайда Ақаев Бішкекке рейстік ұшақпен және кісенсіз келді. Ол бірнеше сағат бойы арнайы қызмет ғимаратында болды. Сонымен бірге, кейінірек ол журналистерге қабылдау сыпайылық деңгейінен аспағанын айтты. Оның айтуынша, ҰҚК-де жауап алу ел билігі канадалық Centerra Gold компаниясымен келісім жасасқан кезде “президенттік кезеңде жіберген қателіктерге” қатысты болды.

Дерекнама:

Асқар Ақаев, бұрыңғы ғалым, Қырғыз КСР партия органдарында қызмет етті. 1990 жылдан 2005 жылға дейін Қырғызстан президенті болды. Президенттігі кезінде Қырғызстанда демократия мен жекешелендіру қарқынды жүрді. Қырғызстан ДСҰ-на кірді, бірақ ТМД -дағы интеграциялық үдерістерден қалыс қалмады. Акаев «Қызғалдақ төңкерісі» кезінде орнынан алынып, Ресейге қашып кетті. Ол өзінің туған жеріне оралуға белсенді әрекет көрсетпеді. Алайда, БАҚ арқылы және жеке әңгімелерде ол мұндай нұсқаны жоққа шығармады.

Билік және рулар

Қырғыз және шетелдік саясаттанушылар тұңғыш экс-президенттің күтпеген жерден оралуы туралы әртүрлі пікір білдіруде. ҚР-дағы саяси процестердің парадоксы басшылықтың жиі ауысуы ғана емес. Қазіргі президент Садыр Жапаров тәуелсіздік алғаннан кейінгі алтыншы басшы болып табылады. Бірақ ол бірінші болып құлатылған және отставкадағы саясаткерлерді дәстүрлі қылмыстық қудалаудан бас тартты.

Көптеген сарапшылар ел басшылығы мен Ақаев арасында оның бас бостандығына қол сұғылмауы туралы жасырын келісім бар деп санайды. «Шығыс-Батыс стратегиясы» аналитикалық орталығының директоры Дмитрий Орлов Садыр Жапаровтың бұрынғыдан өзгеше әрекет ететінін айтады. Сарапшының айтуынша, президент жекпе -жектен жоғары тұрғанын көрсетеді. Яғни, «жасырын күреске» араласпайды.

Бұл бірқатар бақылаушылардың процестерде, ең алдымен, аймақтық факторды көруге тырысуы. Саяси элитаның шартты түрде «солтүстік» және «оңтүстік» екі лагерге бөлінуі туралы айтып отырмыз.

Асқар Ақаев солтүстік «рудан» шыққан. 2005 жылғы «Қызғалдақ төңкерісінен» кейін оның орнына келген Құрманбек Бакиев «оңтүстіктің адамы» болды және өзінің отандастары мен туыстарын батыл түрде лауазымды қызметтерге қойды.

Сонымен бірге, Орлов 2005 жылғы төңкеріске тек оңтүстіктер ғана емес, басқа аймақтар да қатысқанына назар аударады. Қызу процестер Солтүстік топтардың меншігі болып саналатын Талас және Нарын облыстарында жүрді. Шенеуніктердің, Бизнестің, қауіпсіздік қызметкерлерінің және басқа да топтардың көптеген өкілдерінің наразылығын Асқар Ақаевтың өзі тудырмады. Қоғам негізінен оның жақын туыстарының әрекеттеріне наразы болды.

Садыр Жапаров – Ақаев сияқты «солтүстіктің адамы». Сонымен қатар, Орлов 2010 жылғы парламенттік сайлауда (екінші президент Бакиев биліктен құлатылғаннан кейін) «Ата Жұрт» партиясы басым артықшылық көрсеткенін атап өтті. Оның активтерінде Жапаров та, «оңтүстіктегі» Қамшыбек Ташиев те (қазіргі ҰҚК басшысы) және басқа облыстардан келген басқа да тұлғалар болды.

Заңсыздыққа – «Ша!»

ҚР этнология ҒЗИ ғылыми қызметкері Игорь Шестаков Садыр Жапаров пен оның командасы өз әрекеттерімен 2005 жылы Асқар Ақаевтың биліктен кетуі сыртқы күштер жасаған сценарий екенін көрсеткісі келеді деп есептейді. Енді тарихи әділеттілікті қалпына келтіру жүріп жатыр.

Келесі президент – Бакиев кезінде Ақаевқа қарсы бірде-бір қылмыстық іс қозғалмағаны осының салдары. Қылмыстық қудалау тек 2010 жылдан кейін, «Уақытша үкімет» деп аталатын топтың келуімен басталды.

Саясаттанушы «Кумтор» бойынша іс жүргізу қадамдарын, сыбайлас жемқорлықты әшкерелеуді, сондай-ақ рулық бөліністерді екінші фактор деп санайды. Шестаковтың пікірінше, Президент Жапаров пен оның айналасындағылардың стратегиялық мақсатқа жету әрекеті – ұлттық татуласуға әкеліп жатыр.

Бұл өте қисынды. Өйткені Қырғызстан билігі Тәуелсіздіктің 30 жылдығы жылында егемен елдің дамуын қорытындылауға тиіс. Тағы бір белгі — түрмеде отырған және бірнеше қылмыстық іс бойынша айыпталған экс-президент Алмазбек Атамбаевтың ұлы – Қадыр жақында Бішкек қалалық кеңесінің депутаты болып сайланды.

Сыртқы жаулар бәріне кінәлі

Енді Ақаевтың оралуы және жылы қабылдауы болды. Отставкадағы саясаткермен президент жеке кездесу өткізді. Яғни Жапаров саяси қарсыластарға қатысты вендеттамен айналыспайтынын көрсетеді.

Сонымен қатар, «Кумтор»  бойынша көптеген жоғары лауазымдағы тшенеуніктер сұралып, қамауға алынды. Сондықтан Ақаевтың мәліметтері тек “қосымша” бола алады. Яғни, оның қатысуы резонанстық сипатқа ие. Қоғамдағы Ақаев тұлғасына үлкен шағымдар жоқ, ал жастарға ол тек кітаптардан танымал.

Қазіргі билік биліктің ауысуына ішкі емес, сыртқы ойыншылардың әсер еткенін көрсетуге тырысады. Ақаев қашып кеткеннен кейін жазған естеліктерінде Батысты «қызғалдақ төңкерісін»ұйымдастырды және демеушілік жасады деп тікелей айыптады.

Игорь Шестаков экономикадағы ауыр жағдай, бюджет тапшылығы және пандемия жағдайында Жапаровқа болжамды саяси жағдай қажет деп санайды.

Сондай-ақ, президент бұдан былай ешқандай төңкерістерге және олардың “экспортына” билік жол бермейтінін көрсетуде. Айта кетейік, прокуратура органдары өткен жылдың қазан айында жергілікті Ақ үйді басып алғандарға қатысты қылмыстық іс жүргізуде.