Девальвация кезінде ешқандай Ұлттық Банк көмектеспейді — сарапшы

АҚШ доллары үшін айырмашылық 6-дан 15 теңгеге дейін, ал еуро үшін 7-ден 20 теңгеге дейін ұлғайтылды.

Ұлттық банк мұны қаржы нарығының қатысушылары (атап айтқанда, айырбастау пунктері) қазір валюталық ауытқуларға байланысты өте қауіпті екенін түсіндірді. Және бұл тәуекелдерді нивелирлеу керек. Екінші себеп, реттеушінің пікірінше, алыпсатарлықтың санын азайту керек.

Экономист Арман Байғанов айырбастау пунктерінің тәуекелі аз болатынына келіседі. Бірақ ол проблемалар әлдеқайда тереңірек және оларды тез шешу керек деп санайды, сонда ештеңе реттеудің қажеті болмайды. Атап айтқанда, теңгенің өзі әзірге Ресей рублін жасанды ұстап қалу және Ұлттық Банктің интервенциялары есебінен ғана тұрақталып тұр. Бұл туралы сарапшы біздің порталға берген сұхбатында мәлімдеді.

Шектеулердің мағынасы бар ма?

— Реттеуші неге мұндай қадам жасады деп ойлайсыз? Қаржы нарығына қатысушыларға деген қамқорлығы ма?

— Айырбастау пункттерінің іс-әрекеттеріне көбірек еркіндік берілді. Олар әртүрлі ауытқулар мен қауіптерге жақсы жауап бере алады. Бұрын мүмкіндіктер аз болатын.

Әсіресе, Ресей рублінің күрт өзгерістері әсер етті

Шындығында, сұрақты басқаша қою керек — бұл диапазондарды реттеудің мәні бар ма? Айырбастаушылардың маржасын реттеу ме? Нарық шектеулер мен валюта бағамын өзі анықтауы керек.

Егер біреу барлық шеңберді қатаң реттейтін болса, бұл нарықтық механизм емес.

— Яғни, диапазон дегенді мүлдем алып тастау керек пе?

— Менің пікірім — иә. Айырбастаушылардың белгілі бір тәуекелдері бар, сондықтан олар өздері қажет деп санайтын бағаны қоя берсін. Егер олар тым жоғары баға қойса сатып алушылар оларға бармайды — арзандауын табады.

— Ұлттық Банк қандай да бір реттеуді алып тастаса, банкирлердің сөз байласуы болады деп қорқатын шығар?

— Қолма-қол шетел валютасының нарығында тек банкирлер ғана емес, сонымен қатар көптеген жеке айырбастаушылар жұмыс істейді. Және олардың бәрі бір-бірімен келісіп шығуы мүмкін емес. Сондықтан, менің ойымша, ешқандай шектеулер қажет емес.

Ресей рублін ұстап отыр, бұл біздің теңгеге көмектесуде

— Бәлкім болашақта бұл шектеулерді алып тастамақшы шығар, ал қазір бұдан не шығады екен деп көріп жатқан шығар, қалай ойлайсыз?

— Білмеймін, бірақ бұрын ешқандай диапазон болған емес – 2015 жылғы девальвацияға дейін. Содан кейін олар қоғамның шағымдарына орай енгізген шығар.

— Демек, біз девальвациядан қорықпаймыз?

— Егер экономика тұтастай ақсап қалса, девальвация болатыны сөзсіз — қорықсаң да, қорықпасаң да.

Ұлттық банк шешпейді. Инфляция үшін ол жауап бермейді, үкімет блогы жауап береді. Жоғары инфляция болғанда курс сақталып тұрса, ол нақты көріністі көрсетпейді. Егер экономика ақсап қалса, девальвацияға жүгінуге тура келеді. Бәлкім, бұл жақсылыққа шығар.

Қазір валюта бағамы Ұлттық Банктің шешімдеріне байланысты. Дегенмен, адамдар оларға сенбейді және әлі де доллар сатып алады, өйткені экономикадағы және әлемдік саясаттағы жағдай осыған итермелейді.

Ал Ұлттық Банк теңге бағамын ұстап, шексіз интервенция жүргізеді

2022 жылдың басынан бері бұған 1,2 млрд АҚШ доллары жұмсалды.

— Ал егер интервенцияларды, бағамды реттеудің қандай да бір әрекеттерін тоқтатса, онда теңге қанша тұруы мүмкін?

— Нақты айту мүмкін емес.

Өйткені, теңге біз тәуелді Ресей рубліне де байланысты

Бірақ рубльді қазір жасанды түрде ұстап тұр, Ресей билігі бұл үшін бірқатар шаралар қабылдады. Олар өзара есептеулерде доллардан бас тартты, рубль өтімділігі көбірек болды және т.б. Енді оның бағамы да шындыққа жанаспайды, батыстық санкцияларды ескере отырып, ол әлдеқайда арзан болуы керек. Оның орнына, жақында ол тіпті 75-ке дейін нығайтылды, содан кейін 80-ге тоқтады. Бұл анық жасанды курс.

“Қауіпсіздік жастығы” әлі де үлкен

– Яғни рубль жасанды түрде ұстап тұр, бірақ соның салдарынан теңге де орнығып тұр? Және бұл ұзаққа созыла ма?

– Рубль тұрақты болғанша. Оған қоса, әрине, мен айтып өткен Ұлттық Банктің интервенциялары роль ойнады.

Жалпы, қазір Ұлттық Банктің іс-әрекетіне байланысты бір нәрсені болжау қиын. Бізде айтарлықтай үлкен “қауіпсіздік жастығы” бар, алтынвалюта резервтері біраз уақыт бойы бағамды ұстап тұруы мүмкін. Тек саяси себептермен.

Егер теңгеге қайта оралсақ, біздің ішкі инфляциямыздың өте жоғары екенін ескере отырып, экспорттаушыларға оның қазіргі бағамы кезінде бәсекелес болу өте қиын. Өйткені біздің өнімнің өзіндік құны тым жоғары.

Девальвация қажет сияқты. Бірақ оның кемшіліктері белгілі – бағалар көтеріліп, халық қиналып, ашуланады

Бұл екі ұшы бар таяқ.

Дегенмен, ерте ме, кеш пе, мұны істеу керек. Қазір доллар қаншаға қымбаттайтынын айту қиын: мүмкін он пайызға, мүмкін отызға. Бірақ ағымдағы ішкі инфляцияны ескере отырып, ағымдағы бағам нақты көріністі көрсетпейді. Мұнай, әрине, өсті, бірақ логистикамен байланысты проблемалар бар – енді біз аз түсім аламыз.

Егер экспорт/импорт құрылымын қарайтын болсақ, бізде 30 жыл бойы мұнай, газ, металдар және т.б. басым болды – 70%- ға жуығы дайын өнімге емес, шикізатқа тиесілі. Бұл жағдайды біз қандай да бір түрде өзгертуіміз керек. Егер инфляция мен девальвацияны тежегіміз келсе, қайта өңдеу өнімін ұлғайтуымыз керек.