Депозиттер өсуде, бірақ халық байып жатыр ма? – сарапшы

TeleTrade ақпараттық-талдау орталығының жетекшісі Сергей Лысаков бұл туралы сақтықпен айту керек деп санайды. Себебі басқа да факторлар бар.

Жалақы өсті, бірақ бәрінде бірдей емес

– Сергей, кейбір экономистер бірден салымдар қазір “валюта бағамы динамикасының ауытқуларына аса сезімтал еместігін” мәлімдеді. Яғни, халық пен бизнесті долларсыздандыру жалғасуда. Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе?

– Мамыр айының соңы мен маусым айының басындағы теңгенің долларға қатысты бағамының тұрақтануы ұлттық валютаға деген үлкен сенім орнауына өз үлесін қосқан болуы мүмкін еді. Бірақ негізгі себептер басқаша. Теңге салымдары бойынша нақты мөлшерлеме валютаға қарағанда айтарлықтай жоғары.

2021 жылдың ақпан айынан бастап азаматтар зейнетақы ақшасының бір бөлігін жылжымайтын мүлік сатып алуға пайдалануға мүмкіндік алды, олар да өтініш берушілердің шоттарына жіберілді. Сонымен қатар, алған қаражаттарының бір бөлігі пайдаланылмады және

кейін қайтадан БЖЗҚ-ға қайтарылды, бірақ осы уақыт ішінде ол банктердің балансында депозит ретінде сақталды

Сондай-ақ, жинақтардың ұлғаюына жеңілдетілген мемлекеттік ипотекалық бағдарламалардың қолданылу мерзімдерінің ұзаруы да ықпал етті. Бірақ жылжымайтын мүлікті сатып алуды болжамды мақсат еткендермен жасалғандар. Соның ішінде біздің адамдар несие алу үшін қажетті алғашқы жарна сомасына “қол жеткізді”.

– Банктік депозиттердің өсуі нені білдіреді? Халық ауқаттанып келе ме, әлде қандай да бір басқа себептері бар ма?

– Халықтың ауқаттанып келе жатқаны туралы аса сақтықпен айту керек. Әрине, өндірісті қалпына келтіру, сұраныс пен бағаның өсуі бүкіл ел бойынша номиналды кірістің өсуіне ықпал етті. Зейнетақы жинақтарын мерзімінен бұрын алу мүмкіндігі де өз үлесін қосты,

оларды тұрғын үйді сатып алуда (немесе басқа мақсаттарға пайдалануда) іс жүзінде қосымша табыс деп санауға болады

Ресми мәліметтерге сәйкес, халықтың нақты табысы 2020 жылдың үшінші тоқсанынан бастап өсе бастаған. Ұлттық экономика министрлігінің бағалауына сәйкес, 2021 жылғы ақпанда нақты табыс жылдық өлшемде 3,4%-ға өсті, ал наурызда өсім 9,7%-ды құрады. Әрине, төмен базаның әсерін, сондай-ақ түрлі аймақтар бойынша кірістердің артуы біркелкі емес екені туралы айтуға болады. Бірақ айта кету керек,

номиналды жалақы негізінен кедей аймақтарда өсті, ал байларда ол тіпті төмендеді

Бұл процестің екі жағы бар

– Егер халық доллар бағамының өсуі бойынша шетел валютасынан қандай жылдамдықпен құтылғанына назар аударсақ, жалпы депозиттер көлемінің ұлғаюы пайыздық мөлшерлемелердің өсу үрдісін және ұлттық валютадағы депозиттердің тартымдылығының артуын көрсетеді деп айтуға болады.

– Бұл фактіні қалай бағалауға болады – оңтайлы ма, теріс пе әлде бейтарап па?

— Ұлттық валютаға деген сұраныстың өзі жалпы халық үшін оңтайлы болып табылады. Бірақ бұл процестің кері, мейілше оңтайлы емес жағы бар.

Бұл экспорттаушылардың кірістерінің азаюы, демек республикалық бюджетке мұнай, металдар және басқа да өнімдер экспортынан түсетін кірістер де төмендейді

Қазір металлургия шикізатының, ең алдымен мыстың рекордтық бағасын, сондай-ақ мұнай бағасының өсуін ескере отырып, экспорттаушылар мен ішкі нарық мүдделерінің белгілі бір теңгерімі туралы айтуға болады. Жалпы, ұлттық валюта бағамының нығаюын күту оған деген сұранысты арттырады.

PwC Kazakhstan сауалнамасына сәйкес, экономистер мен қаржыгерлердің 56%-ы, Қазақстанның ғылыми қоғамдастығының өкілдері 2021 жылы доллар бағамы 430-дан жоғары болады деп ойламайды. Ағымдағы тенденцияларға сүйенсек, тұтастай алғанда, мұндай сценарий ықтимал болып көрінеді.

– Қазақстанда банктік депозиттерден басқа қандай да бір құралдар дамыған ба?

– Егер Қазақстандағы инвестициялаудың басқа құралдары туралы айтатын болсақ, атап өтуге болатыны

инвестициялық нысан ретінде тұрғын үйдің дәстүрлі жоғары рөлі

Сондай-ақ жеке тұлғалар тарапынан қор нарығына және шетелдік қаржы құралдарына салымдар салуға қызығушылық артып келеді. KASE биржасында акциялармен жасалатын мәмілелер саны бойынша жеке тұлғалар шешуші рөл атқаратынын атап өтуге болады. Бірақ әзірше азаматтардың Қазақстанның қор нарығындағы инвестицияларға қатысу әлеуеті таусылған жоқ. 2-3 жыл ішінде қазақстандықтардың сауда шоттарының саны кем дегенде екі есе артуы ықтимал.

Сценарий оң болса теңге тіпті аздап нығаяды

– Депозиттердің қатынасы биржалық валюта бағамына әсер ете ме? Әсер етсе, қаншалықты күшті?

– Халық тарапынан ұлттық валютаға сұраныс биржалық бағамға белгілі бір деңгейде, бірақ болмашы ғана әсер етеді. Көбіне оған инфляциялық факторлар, жетекші әлемдік орталық банктер, ең алдымен американдық ФРЖ және еуропалық ЕОБ тарапынан ақша-кредит саясатын қатаңдатуды күту әсер етеді.

Ұлттық Банк та ақша-кредит саясатын қатаңдату мүмкіндігі туралы нақты белгілер беруде. Ресей де, өз кезегінде, елеулі инфляциялық қысымға ұшырауда. Бұл Ресей Банкін жақын болашақта негізгі мөлшерлемені көтеруді жалғастыруға итермелеуі мүмкін.

Әрине, бағамға мұнай бағасы да әсер етеді. Бірақ қазір бұл басым фактор емес. Қалыптасқан алғышарттарға сүйене отырып және әлемнің жетекші орталық банктері тарапынан жұмсақ ақша-кредит саясаты сақталған жағдайда

АҚШ доллары үшін 417-418 теңге мөлшерінде теңгенің нығаюын күтуге болады

Алайда, бұл оңтайлы сценарийлердің бірі ғана. Доллардың халықаралық нарықта күрт қымбаттауы орын алса ол өзекті болмайды.