БЖЗҚ-ны қамтамасыз ету қымбатқа соққандықтан зейнетақыны алуға рұқсат етті – сарапшы

Зейнетақы жинақтарының сақталуына күмән

“Талап” қолданбалы зерттеулер орталығының директоры Рахым Ошақбаев дәл осы ойға ерекше назар аударды:

– Қазіргі зейнетақы жүйесінің тиімсіздігі реформаның алғышарты болды. Қатысу дәрежесі және оған қатысушылардың саны сенімнің өте төмен деңгейін көрсетеді. Адамдар міндетті зейнетақы жинақтарын жасағысы келмейді, өздері үшін құндылықты көрмейді.

Ақша БЖЗҚ-ға түседі, құнсызданады және сатып алу қабілетін жоғалтады

Зейнетақы жинақтарының сақталуына қордың қатысуымен болған сыбайлас жемқорлық жанжалдары да үлкен күмән тудырады.

Сарапшы өзін реформаның жақтаушысы деп санайды:

– Зейнетақы жинақтарын мерзімінен бұрын алу орта тапты ынталандыру мен кеңейтуге бағытталған күшті шара болды. Сондай-ақ заңға бағынатын адал азаматтарға жақсы. Мемлекет адамдарға өздерінің зейнетақы жинақтарын пайдалануға рұқсат берді.

Бүгінде жинақтардың экономикалық құндылығы зейнетақыға қарағанда жоғары.

Бірден тиімді қор құру мүмкін болмады

Ошақбаев БЖЗҚ-ны 2013 жылдың жазында құруды кездейсоқ емес деп санайды:

– Бұл биліктің жеке басқарушы компаниялардағы тиімсіздік пен сыбайлас жемқорлықтың көптеген жағдайларына реакциясы. Зейнетақы жүйесінің мінсіз моделін құру мүмкін болмады. Чили моделін көшіруге тырыстық, егер ол дұрыс емес болса, енді зейнетақы жүйесі біз үшін өте қымбат.

Қор шығындарды да, пайданы да тек қана зейнетақы жинақтары есебінен алады

Бұдан әрі сарапшы айтылған ойды былай нақтылады:

– 2019 жылдың қыркүйегінде Ұлттық кеңестің бірінші отырысы өтті. Дәл осы жерде мен зейнетақы жүйесіне қатысушылар үшін БЖЗҚ ұстаудың қымбатшылығы туралы айтып, сметалық қағидатқа көшуді ұсындым. Қорда жұмыс істейтін квазимемлекеттік қызметшілер смета бойынша жақсы жалақы алуы тиіс. Оларға қанша қажет болса, яғни жалақы мен сыйлықақылар, сонша беру керек. Іс жүзінде олар инвестициялық табыстың пайызын алады.

Бұл ретте қор кәсіби инвестициялаумен айналыспады, яғни іс жүзінде активтердің пайызын алды

Бұл дұрыс емес.

Адамдар сәл босаңси алды

Ошақбаевтың айтуынша, бағдарлама қазақстандықтарға қарыз циклын жеңілдетуге мүмкіндік берді:

– Жинақтардың негізгі бөлігі қолданыстағы ипотекалық қарыздарды өтеуге жұмсалады. Ақша банктердің балансына түсіп, салымшылардың қаржылық жағдайын жеңілдетеді.

Сарапшы жағдай туралы өзінің көзқарасын нақты мысалмен түсіндірді:

– Сіз ипотекалық несие алып, ай сайын шартты түрде 150-200 мың теңге төлейсіз. Сіз өз жинақтарыңызды төлемдердің бір бөлігін шамамен 4-5 млн қарызды өтеуге жібере аласыз және бір нұсқа ретінде, ай сайынғы төлемдердің мөлшерін екі есе азайта аласыз. Екінші нұсқа бойынша, сіз ипотекалық несиені мерзімінен бұрын өтеу құқығын алдыңыз.

Функционалдығы аймаққа байланысты танымал схема

2000 жылдардың ортасын көбі жақсы болды дейді. Дәл сол кезде елде адам үш пәтерге ипотекалық несие алып, оның бірінде ғана тұрып, қалған екеуін жалға беруді қалыптастырып алды. Ана екі пәтерден түскен ақшамен ипотекаларды жауып отырды.

2007 жылдың тамызында ипотекалық несие дағдарысы басталды, ол бұл схеманы күл-талқан етті.

Ошақбаев оны өзекті деп санайды:

– Оны қай уақытта және қай аймақта қолдану керектігін білу маңызды. Бүгінгі таңда жалдау нарығы айтарлықтай төмендеді.

Нұр-Сұлтанда жалға берілетін тұрғын үй көп, бағалар өспейді және схема жұмыс істемейді

Алматы және батыс өңірлерде жалға берілетін тұрғын үй ұсыныстары аз, тапшылық байқалады. Онда ұқсас схема әлі де жұмыс істейді.

Жинақ соңынан жүгіру

Бүгін бағдарламаны қосымша пайдасы бар қазақстандықтар пайдаланды. Басқалары жинақтарды қалай оңтайлы басқару керектігін ойлайды. Алдымен туындаған дүрбелең ойластырылған тәсілге ықпал етпейді.

Ошақбаев та жалпы дүрлігуге бой алдырмауды сұрайды:

– Ең төменгі шекті сома ең төменгі зейнетақыны білдіреді. Ол болжамды ең төменгі күнкөріс деңгейінен есептеледі.

Жинақтары жеткіліктілік шегінен асатын адамдардың көпшілігі ақша алады

Бұл жағдайда жалпы шындықты естен шығармаған жөн. Мемлекет зейнетақыны кепілді ең төменгі табыспен қамтамасыз ету жауапкершілігін өзіне алады. Қалған адам өз шарасына өзі жауапты.