БҰҰ Ауғанстан банк жүйесінің күйреуі туралы ескертті

Мұндай қорытынды БҰҰ Даму Бағдарламасының (БҰҰДБ) есебінде бар. Сарапшылар банк жүйесінің күйреуінің экономикалық шығыны және одан кейінгі жағымсыз әлеуметтік салдары орасан зор болады деп ескертті.

Шешім ізделіп жатыр

Талибан билікке келгеннен кейін шетелдік қаржылық қолдаудың кенеттен тоқтатылуы Ауғанстан экономикасын еркін құлдырауына әкелді. Бұл банк жүйесіне ауыр тиді, депозиттік базаның жылдам төмендеуін тоқтату үшін қаражат алу лимиттерін енгізуге мәжбүр қылды.

“Ауғанстанның қаржылық және банктік төлем жүйелері бұзылуда. Ауғанстанның шектеулі өндірістік қуатын жақсарту және банк жүйесінің құлдырауын болдырмау үшін банктерді басқару мәселесін тез арада шешу керек”, — делінген БҰҰДБ есебінде.

Талибан жетекшілеріне қатысты халықаралық және біржақты санкциялар (ҚР-да тыйым салынған ұйым) апаттың алдын алуды қиындатады.

“Егер біз банк секторын қолдайтын болсақ, “Талибанды” қолдамайтынымызға көз жеткізуіміз керек”, — деді Ауғанстандағы БҰҰДБ басшысы Абдалла Әл-Дардари Рейтер агенттігіне. — Біз өте нашар жағдайдамыз, сондықтан бізге барлық ықтимал нұсқаларды қарастырып, өзгеше ойлану керек. Яғни, үш ай бұрын мүмкін емес болып көрінген шаралар енді шындыққа айналуы керек”.

Ауғанстанның банк жүйесі Талибан билікке келгенге дейін осал болған. Ал кейін тіпті халықаралық қаржылық көмек ағыны таусылды. Миллиардтаған долларлық ауған активтері шетелде тұрып қалды және БҰҰ қазір ел үшін жеткілікті ақша алуға тырысуда.

Өмір сүру мүмкіндігі жоқ

БҰҰДБ-ның Ауғанстанның банк жүйесін құтқару жөніндегі ұсыныстарына салымдарды сақтандыру схемасы, қысқа мерзімді және орта мерзімді қажеттіліктер үшін барабар өтімділікті қамтамасыз ету жөніндегі шаралар, сондай-ақ кредиттік кепілдіктер мен кредитті өтеуді кейінге қалдыру нұсқалары кіреді.

“Халықаралық қаржы ұйымдарымен, олардың Ауғанстанның қаржы жүйесімен жұмыс істеуіндегі мол тәжірибесін ескере отырып, үйлестіру бұл процесс үшін шешуші мәнге ие болады”, — делінген БҰҰДБ есебінде Дүниежүзілік банк пен Халықаралық валюта қорына сілтеме жасай отырып.

Бұған дейін БҰҰ Ауғанстан экономикасы құлдырау алдында тұрғанын бірнеше рет ескерткен болатын. Бұл өз кезегінде босқындарға қатысты одан да үлкен дағдарысқа әкелуі мүмкін. БҰҰДБ егер банк жүйесі құлдыраса, қалпына келтіру үшін ондаған жылдар қажет болуы мүмкін дейді.

БҰҰДБ есебінде ағымдағы үрдістер мен шығаруға қойылған шектеулерді ескере отырып, жыл соңына қарай Ауғанстанның депозиттік базасының шамамен 40%-ы жоғалады деп айтылған. Сонымен бірге, банктер жаңа несиелер беруді тоқтатты, ал 2020 жылдың аяғынан бастап мерзімі өткен несиелер қыркүйек айында 57%-ға дейін екі есе өсті.

“Егер бұл жұмыс істемейтін несие мөлшерлемесі сақталса, банктер келесі алты айда өмір сүру мүмкіндігіне ие болмауы мүмкін”, — деді Әл-Дардари.

Ақша болмаса аштық болады

Өтімділік әрқашан проблема болды. Ауған банктері қазір тоқтап қалған АҚШ долларының физикалық жеткізіліміне көп арқа сүйеп келген. Ауғанстанның жергілікті валютасына келетін болсақ, Әл-Дардари ауғандықтардың экономикасында шамамен 4 миллиард доллар болса да, айналымда тек 500 миллион доллар бар деді.

“Қалған ақша төсеніштердің астында жатыр, өйткені адамдар бұдан әрі не болатынын білмейді”, — деді ол.

Біріккен Ұлттар ұйымы Ауғанстандағы аштықтың алдын алуға тырысып жатқандықтан, Әл-Дардари банк жүйесінің құлдырауының сауданы қаржыландыруға тигізетін әсері туралы ескертті.

“Өткен жылы Ауғанстан 7 миллиард долларға жуық тауарлар, өнімдер мен қызметтерді, негізінен азық-түлік өнімдерін импорттады. Егер сауданы қаржыландыру болмаса, үзілістер үлкен болады. Ал банк жүйесі болмаса, сыртқы сауда мүмкін емес”, – деді ол.