Нұр-Сұлтан
Қазір
3
Ертең
3
USD
450
-0.49
EUR
487
-1.57
RUB
4.86
0.00

«Байқоңырда» зымыран жоқ болса да, тұғырының  құрылысы басталды

Байқоңыр

Орыс ғарышкерлерінің айға ұшуын қамтамасыз етуге арналған, осыдан шамамен бес жыл бұрын іске қосылған зымыран тасығыш қажет емес болып шықты. Оған себеп – жобаның 40 жыл бұрынғы технологиясы. Енді іс жүзінде жаңа зымыран басынан бастап қайта әзірленеді: метан отынымен және оны қайта ұшыру үшін бірінші кезеңін қайтару мүмкіндігімен. Бұл технологиялардың қашан жасалатыны белгісіз.

 

Қазақстандық сарапшылар оқиғаның бұлай өрбуін «Бәйтерек» жобасының  толықтай іске аспай қалуы деп атайды. «Бәйтеректің» негізі болған «Союз-5» жойылған аса ауыр зымыран тасығыштың құрамдас бөлігі, оның бірінші кезеңі болатын. Енді «Союз-5-ті» іс жүзінде көретінімізге кепілдік жоқ. Өйткені орыстардың  ешқандай перспективалы бағдарламаларында оған жүктелетін тапсырма жоқ.

 

«Ғарыштық зерттеулер және технологиялар» мамандандырылған журналының шығарушысы, Cosmos.kz компаниясының жетекшісі Нұрлан Аселқан Қазақстан «Бәйтерекке» қатысты Ресейдің болашақ шешімдерінің кепіліне айналды деп есептейді.

Нұрлан Әселқан

Олар әлі құрылысын жүргізуде

– Роскосмос аса ауыр жүк тасымалдағыштарға қатысты жұмысты тоқтату туралы хабарлаған күннің ертеңінде, Дмитрий Рогозин өзінің Telegram-каналында «Байтерек» жобасы аясында Байқоңырда «Союз-5» жаңа зымыран тасығышын ұшыруды қамтамасыз ету үшін зымыран-ғарыштық кешенін жасауға Жердегі ғарыштық инфрақұрылымды пайдалану орталығы (ЦЭНКИ) мен «Basis Construction» ЖШС арасында келісім жасалғанын хабарлады – дейді сарапшы. – Келісімге қол қойған тараптардың алғашқы және негізгі міндеті «Зенит-М» ұшыру кешенін қайта жөндеуден өткізу болады.

Оның орнында, болашақта «Союз-5-ті» ұшыру  жоспарлануда

Келісімдердің екінші, жасампаз бөлігі іске асырыла ма? Барлығы ойлағандай зымыран пайда бола ма? Бұл әзірге жұмбақ күйіінде қалып отыр.

– Егер мен қателеспесем, «Союз-5» «Бәйтерек» бірлескен кәсіпорнын құрған Қазақстан мен Ресей үміт артқан бірінші тасымалдаушы емес сияқты? Яғни, жасалмаған бір зымыран басқа зымыранмен ауыстырыла ма?

– Дәл солай. Сонау 2004 жылы Қазақстан мен Ресей басшылығы Байқоңыр ғарыш айлағында улы емес «оттегі-керосин» отындарын қолдана отырып, жаңа зымыран кешенін құрастыруға келісім жасады. Бұл улы «Протон-М»-нен арылуға мүмкіндік берер еді. Сондай -ақ «Протон» бойынша өздерінде бар және болашақта болуы мүмкін тапсырыстар  біртіндеп зымыранға алмасатындай етіп ұйымдастыру керек болды.

Қазақстан да, Ресей де жобаға – Қазақстан жер үстіндегі инфрақұрылымға, ал Ресей – зымыранға бірлесіп ақша салып,  космодромның эволюциялық дамуын тоқтатпай, ғарыш саласын дамытуды жоспарлады. Жоспарлар осындай болған.

Жаңа міндеттемені жүзеге асыру үшін 2005 жылдың басында бірлескен «Бәйтерек» Қазақстан-Ресей кәсіпорны құрылды. Жобаның негізі болуға тиіс зымыран ретінде перспективалы ресейлік «Ангараны» алды. Барлығы жобаның тез жүзеге асуын күтті.

Қазақстан үкіметі 223 миллион доллар көлемінде арнайы бюджеттік несие бөлді

Ғарыш айлағының сол жақ қапталында «Протонға» арналған ұқсас ұшыру кешенінің құрылыс орнын анықтады. Енді «Ангараның» сәтті ұшу сынақтарын күту ғана қалды.

Қош бол, «Ангара»!

– Әрі қарай қалай болғаны белгілі. 1995 жылы басталған «Ангараның» әзірленуі қозғалыссыз қалды. Болашаққа үңілсек, 2008 жылы осы зымыранмен «Бәйтеректің» іске қосылуының болжамды уақытының орнына «Ангараның» алғашқы ұшырылуы 2014 жылы «Плесецк» солтүстік ғарыш айлағынан ұшырылғанын атап өткім келеді.

Бұл арада жоба ғарыш айлағында елес сияқты жүрді. Тараптар протондық алаңның орнына «Энергия-Буран» зымыран жүйесінің объектілеріне негізделген ұшыру кешенін құруды ұсынды.

Сонымен «Ангара» эпопеясы 2010 жылы аяқталды.  Қазақстан зымыранды ұзақ  күтуге тура келетінін түсінді.

Оған арнап салынуы керек жерүсті кешенінің бағасы 1,6 миллиард долларға бағаланды. Сосын біздің тарап бұл нұсқадан бас тартуға шешім қабылдады.

Содан кейін жобаның өзегі – негізгі базалық зымыран ретінде украиналық «Зенит» тасымалдағышын пайдалану туралы ортақ шешім қабылданды. Ол Украинада жобаланған және жасалған, бірақ ресейлік бірқатар компоненттерді қолданған. Тиісінше, жоба ғарыш айлағының оң қапталына – «Зенит» ұшыру кешеніне көшіріле бастады.

Барлығы ойдағыдай болып жатты. Бірақ 2015 жылы Украина мен Ресей арасындағы қақтығыс бұл мүмкіндіктің жолын жапты

Содан кейін үзіліс орын алды. Жоба үшін ықтимал зымырандардың әртүрлі нұсқалары талқыланды. Біраз уақыттан кейін Ресей тарапы өзінің “Феникс” атты ғылыми-зерттеу жұмысын әзірлей отырып, Қазақстанға атауын төрт рет өзгерткен орташа сыныпты тасымалдаушысын ұсынды. Алдымен “Феникс”, содан кейін “Сұңқар”, кейіннен “Союз-5”. Қазір зымыран ресми түрде “Ертіс” деп аталады.

Кез-келген ақша үшін жұмыс жасау

— Сіз 2021 жылы” Роскосмос” тарапынан “Бәйтеректің” айналасындағы оғаш белсенділікті байқамадыңыз ба?

– Иә, барлық үдерістердің күрт күшеюі жүріп жатыр. Жазда эскиздік жоба қорғалды.

Бірінші әрекеті сәтсіз аяқталды – Қазақстан “Бәйтеректің” 160 млрд теңгелік құнын қабыл алмады. Техникалық және құқықтық сипаттағы басқа да ескертулер болды

Одан кейін таңғажайып жағдай орын алды. Бір ай ойланып “Роскосмос” 88 млрд теңгеге келісті. Осыдан кейін “Роскосмос” басшысы Дмитрий Рогозин көп ұзамай Жерүсті ғарыштық инфрақұрылымын пайдалану орталығы (ЦЭНКИ) мен қазақстандық мердігерлік ұйым арасында келісімшартқа қол қойылатыны туралы хабарлады. Бұл 16-қыркүйекте жүзеге асты.

Әрине, бастапқы соманың екі есе азайтылуы таңқалдырмай қоймайды

Біздің әріптестеріміздің шамадан тыс үлкен тәбеті туралы нұсқадан басқа да прозалық түсініктемелер бар. Арзандатуға жабдықтың ресурстарын ұзарту арқылы қол жеткізілді, ол ең көбі екі-үш ұшыруға қатыса алады және содан кейін жойылуға жіберіледі. Егер іс соған дейін жетсе. Бірақ басты мүдде – қолданыстағы және жұмыс істеуге жарамды “Зенит-М” ұшыру кешенін қайта жөндеуден өткізу.

«Зениттің» жолын жабу

– Не үшін?

– Байқоңырдағы украиналық кәсіпорындардың жұмысын біржола тоқтату үшін. Әрі осы бетон жұмыстардың арқасында ақша табу үшін.

Бейнелеп айтқанда, бульдозер «Зенит» зымыранын жеңді деп айтуға болады

Бұл жерде бір маңызды жағдайды атап өткен жөн. Сарапшылар «Зенит» ұшыру кешенін сол күйінде қалдыруды және 1990 жылы жарылыстан зақымдалған екінші ұшыру алаңының орнына «Союз-5» үшін жаңа құрылыс жүргізуді ұсынды. Немесе бос аймаққа. Бұл ұшыру қондырғыларының резервтелуіне қол жеткізер еді. Сонымен қатар, Қазақстанда украиналық «Зенит» және осы тектес зымырандарды пайдалануды жалғастыру мүмкіндігі болды. Айтпақшы, қазір олар Солтүстік Америкадағыы ғарыш айлағынан сәтті ұшырылып жүр.

Мұндай сценарий Қазақстанның стратегиялық мүдделеріне сәйкес келді, Ресеймен «Бәйтерек» жобасын толық жүзеге асыруға мүмкіндік берді және «Зенитке» де, «Союз-5-ке» де сақтандыруды қамтамасыз етер еді.

Бірақ басқа шешім қабылданды. Біреулерге  шынымен ұшыру кешенін қайта жөндеп, «Зенитке» ғарыш айлағына баратын жолды жабу қажет болды. Сонымен қатар бізді осы қиындықтармен бірге жалғыз қалдыру керек болды.

Сондықтан жоба көптен бері зымыран-ғарыштықтан құрастыру-құрылыстыққа қарай ауысып келеді

«Бәйтерек» ғарыш кешенінің басты мәселесі – бастапқыда болжанғандай «Энергия» зымырандық-ғарыштық корпорациясы емес, ЦЭНКИ болды.

Бас мердігер арқылы ЦЭНКИ ұшыру кешенін, қажетті инфрақұрылымды жобалайды және құрылысын жүргізеді, құрастыру және сынақ ғимаратын қайта жабдықтайды. Яғни, жерде тұрғанның бәрін.

Зымыран бола ма, қашан және ол қандай болады, сұрақ көп

Тағы бір қызықты сәт.

Алғаш рет дәл сол ЦЭНКИ жобаны орындау үшін шақырған бас жобалау ұйымы мен бас мердігердің аты аталды. Ол Қазақстандағы танымал “Базис” құрылыс компаниясы және оның бөлімшелері болып шықты. Ол тұрғын үй және күрделі құрылысқа маманданған.

Серіктестер жаңалықтары
© «365 Info», 2014–2024 info@365info.kz, +7 (727) 350-61-36
050013, ҚР, Алматы қ., «Керемет» ықшамауданы, 7 үй, 39 корпус, 472 кеңсе
Қате байқасаңыз, оны белгілеп Ctrl+Enter басыңыз