Ауыл шаруашылығын дамыту тұжырымдамасынсыз жерді меншіктеудің мәні жоқ — Әшімбаев

Қазақстандық жерлер шетелдіктерге сатылмайды, жалға берілмейді

2016 жылы Жер кодексіне енгізілген түзетулерді талқылау кезінде шетелдіктерге осындай мүмкіндік беру республика бойынша митингілер толқынын тудырды. Кейін 5 жылдық мораторий жарияланды. Бірақ ерте ме, кеш пе, тақырыпқа қайта оралуға тура келетіндіктен, жер мәселесі мемлекет басшысының қатысуымен өткен кезекті қоғамдық отырыста басты мәселелердің бірі болды.

Саяси және экономикалық тұрғыда президент қабылдаған шешім нені білдіретінін  саясаттанушы Данияр Әшімбаев айтып берді.

Тыйым бар жерде айналып өтетін айла да бар

– Данияр, мұның салдары не болмақ? Қабылданған шешім ондаған жыл бойы шешілмей келе жатқан күрделі саяси кедергілерді оңай шеше салатын қазіргі биліктің жұмсақтығын білдіре ме?

– Шын мәнінде, мәселе жұмсақтық пен мейірімде емес. Жер кодексі жиырма жылдан бері талқыланып келеді. Әсіресе жерді жалға алу және жеке меншікке беру, оны шетелдіктерге сату мүмкіндігі. 1999-2001 жылдары үлкен пікірталастар болды, ал 2003 жылы Иманғали Тасмағамбетов басқарған үкімет кодексті жылжытуға тырысып, сенімсіздік толқынына ие болды.

Бұл өткір тақырып, оны мойындау керек. Бірақ біз оның бірнеше аспектілері бар екенін жоққа шығармаймыз. Бір жағынан, ауыл экономикасын дамыту үшін, әрине, жерді жеке меншікке берген жөн.

Екінші жағынан, шетелдіктермен мәселе қазір саясиландырылған, сондай-ақ, заңда әрқашан айналып өтуге мүмкіндік беретін айла-тәсілдер болатынын білеміз

Бәлкім, де-факто, кейбір мәмілелер барысында жекелеген жер учаскелері шетелдіктердің меншігіне өтуі мүмкін. Бұған тыйым салатын қандай да бір норма болмасын, оны айналып өтуге мүмкіндік беретін айла-тәсілдер болады. Мемлекет, жұмсақ айтқанда, бұл тұрғыда өз шешімдерін орындаушыларға сенімді емес.

Жер — бұл саяси мәселе және жер митингілері бекер болған жоқ. Әсіресе, қытайлық кәсіпкерлер Қазақстанда үлкен ауыл шаруашылығы жерлерін жалға алу ниеті бары белгілі болғанда.

Сондай-ақ, қытайлардың жерді жалға алу ниетіне жақтасатын билікте адамдар бар

Бұл, әрине, реформалардың саяси негізін жағымсыз етеді.

Бәріне бір-бір учаскеден?

— Қазақстанның барлық азаматына жер бөліп беру талабы да даулы болып отыр.

Яғни, жеке тұрғын үй құрылысы немесе ауыл шаруашылығын жүргізу мақсатта жер телімдері берілуі беріледі. Бірақ мақсатты түрде пайдаланатындары кемде-кем

Көбісі банкке кепіл ретінде береді немесе сатады. Сондықтан, бір жағынан, экономикалық логика бар, екінші жағынан, саяси шектеулер бар.

Өкінішке қарай, Қазақстандағы кез-келген жағымды жер реформалары практикада теріс нәтиже берді. Мысалы, қазір жайылым ретінде пайдаланылмайтын жайылым жерлерді басып алуды алайық.

Бұрын қаланы тамақтандырып отырған қала маңындағы Алматы колхоздары мен совхоздары қазір жаңа құрылыс алаңдарына айналды

Қазақстанда фермерлік туралы сөз сөйлейтіндердің барлығы фермерлікпен айналыспайтыны анық.

Кедей азаматтарға жер беру қажеттілігі туралы мәлімдейтіндердің көпшілігі кедей отандастардың осы учаскелермен қалай әрекет ететінін жақсы түсінеді

Жер мәселесінде мемлекет әрекеті қисынға ие, бірақ ол теріс тәжірибе салдарынан көрінбейді. Мұндай жағдайда шетелдіктерге жерді жалға беру және сату мәселесін болашаққа қалдыру оңайырақ. Бұл тақырыпқа басқа тәжірибе жинақтап, оралған дұрыс.

Агрохолдингтердің күйреуі

— Тәжірибені қалай жинақтаймыз, егер мәселе шешіліп қойған болса? Шаруашылықпен айналысқысы келетіндер, тіпті шетелдіктер өңдей алмайтын болса қайтпек керек?

– Бірлескен кәсіпорындардың қандай да бір тетігін енгізуге болады ғой. Мысалы, қазақстандық компанияның заң платформасында шақырылған шетелдік мамандар, агрономдар, менеджмент және техника жұмыс істейтін болады. Егер мұндай формалар бәріне сәйкес келсе, мәселе болмас еді. Шетелдіктердің жерді жалға алу мәселесі ұзақ уақыт бойы тек экономикалық емес, саяси мәселе екенін көріп отырмыз. Сондықтан жер тақырыбы көптеген адамның ашуын тудырады. Біріншіден, бұл Қытайға қатысты. Сонымен қатар, Ресейді де меңзейтіндер бар.

Шартты түрде айтқанда, америкалық немесе француз фермерлерін Қазақстанда қуана қарсы алады, бірақ ондай фермерлер жоқ. Бар шығар, бірақ мен кездестірмедім

Билік жерді жеке меншікке беру талпынысының артында оң ниеті болған. Бірақ, қайталаймын, практикалық тұрғыда іске аспады. Тағы бір мысал. Бізде жеке агрохолдингтердің жұмыс істеу тәжірибесі болды. Бірақ олардың көпшілігі, Иван Сауэрдің “Родина” кооперативін қоспағанда, соңғы жылдары жеңіліске ұшырады. Бірақ егер банктер, салық және т.б. жоймаса, ірі агроөнеркәсіптік холдингтер сәтті жұмыс істей алатын еді ғой.

— Барлық құнарлы жер бұрыннан жеке меншік иелерінде дейді. Жаңалық оларға да қатысты бола ма?

– Қазақстанда табысты агробизнестер бар, олардың тәжірибесін саланы дамыту үшін пайдалануға болады. Бірақ ұсыныстарды ешкім елемейді. Мысалы, бұрынғы премьер-министр Сергей Терещенко соя мен майлы дақылдарды өсіруді ұсынады. Астық шығындарымен салыстырғанда олар айтарлықтай пайда әкеледі. Өндірісі күрделірек, мен онымен дауласпаймын. Бірақ бидай нарығы қысқаруда, ал біздікі оған жабысып алған.

Әлемдік нарыққа шығу үшін жаңа өндірістерді игерудің орнына аграрлық сала сыбайлас жемқорлық қоймасына айналуда

Аграрлық ғылым, білім беру және субсидиялар саласында үнемі жанжал мен тұтқындаулар. Бұл ретте көптеген адам Қазақстандағы ауыл шаруашылығын тиімсіз деп санайды және одан мүлдем бас тарту керек.

Бұл жерде саланы дамытудың қалыпты ұзақ мерзімді тұжырымдамасы қажет, содан кейін оған жер реформасын байланыстыруға болады. Керісінше емес.

Қаржыландыруды ауылшаруашылық лай суға жіберілгендей, онда инвестициялар қандай қайтарыммен жұмыс істейтіні мүлдем түсініксіз

Жалпы, нақтылық жоқ. Қазір бұл жағдайда жерге меншік құқығын беру немесе шетелдіктерге жалға беру мағынасы жоқ. Алдымен ойын ережелерін алыпсатарларсыз, қатысушылар арасындағы субсидиялаудың ашық жүйесімен пысықтау керек, содан кейін ғана жүйеге шетелдіктерді кіргізу, не кіргізбеу туралы ойлану керек. Сондықтан президент бұл мәселе бойынша шиеленісті алып тастады. Және бұл қуантпай қоймайды.