Астана процесі Ауған қақтығысын шешуге жарамайды – Сұлтанов

Қазақстан ауған мәселесін шешуге көмектесуі керек. La Revue des transitions француз басылымының сарапшылары осындай ойда. Олардың пікірінше, көптеген мемлекеттер Ауғанстанда туындаған бейберекетсіздіктен пайда тапқысы келеді, осы әрекетімен олар онсыз да тұрақсыз жағдайды одан әрі ушықтырып отыр.

Қазақстан, керісінше, өңірдегі тұрақтандырушы агентке айналып, шиеленісті бәсеңдетуі мүмкін. Оның үстіне, Қазақстанның осыған ұқсас бітімгершілік тәжірибесі бар — Астана мен Минск процестеріне қатысты.

Күрделі жағдай

Саясаттанушы Болат Сұлтанов бұл пікірмен келіспейді. Оның пікірінше, Қазақстан бүгінде Ауғанстанда болып жатқан процестерге араласпауы керек. Өйткені онда азаматтық соғыс жүріп жатыр десек болады.

– Мен Панджшер шатқалын айтып отырмын. Ондағы қарсылық әрекеттері сақталып отыр. АҚШ пен НАТО-ның 20 жыл жасаған «былығына» батудың қажеті жоқ. Оны өздері шешіп алсын. Екінші мәселе, Ауғанстан Орталық Азия мемлекеттерімен шектеседі. Бұл Тәжікстан, Өзбекстан және Түрікменстан.

Ауғанстандағы жағдайдың нашарлауы бүкіл өңірдегі қауіпсіздікке теріс әсер етеді. Бірінші кезекте босқындар мен мигранттардың өсуіне байланысты.

Өзбекстан мен Тәжікстан басшылары не десе да, талибан саясатымен келіспейтін халық сонда ағылады. Үшінші мәселе ИШИМ содырларының инфильтрациясы күшейетіндігімен байланысты.

Солтүстік-шығыс бағытта – Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданы бағытына байланысты. Ал солтүстік-батыста, Ресей мұсылмандары жинақы тұратын аудандарға қатысты – бұл Солтүстік Кавказ және Еділ аймағы.

Қазақстан Ауғанстандағы жағдайға алаңдаулы және оған ҰҚШҰ және ШЫҰ-мен ынтымақтастық шеңберінде ықпал ете алады. Сондай-ақ БҰҰ ұсынған бейбіт ұсыныстар аясында. Бірақ ол жаққа бітімгерлерді жіберу туралы әңгіме болуы мүлдем мүмкін емес.

Кез-келген осы тақырыптағы әңгімелер толығымен белгіленуі керек.

Сирия процесі – бұл басқа мәселе

Астана процесіне келетін болсақ, онда жағдай басқаша болды: оппозиция мен Асад президентінің үкіметі арасындағы келіссөздер туралы сөз болды. Келісім алаңы керек болды және оны Қазақстан ұсынды.

Ал егер Ауғанстанда келіссөздер процесіне, ауған ішіндегі қақтығысқа шығатын болса, оны жолға қоюға көмек көрсетуге болады. Бірақ біздің елден келіссөз алаңын ұсыну арқылы емес.

Мұндай алаңды мүдделі тараптар — Душанбе мен Ташкент ұсынуы тиіс. Өйткені, олар тікелей “көршілері”. Бірақ жағдай нақтыланғанға дейін, талибан саясатының негізгі бағыттары да анықталғанша, оқыс қимылдар жасаудың қажеті жоқ. Тек не болып жатқанын бақылап, “олимпиадалық” тыныштықты сақтау керек, — дейді саясаттанушы.

Қазақстан рөлі

— Жағдайға араласу бізге қалай зиян тигізуі мүмкін?

— Ең алдымен, бұл Ауғанстанның өзінде жанжалды тоқтатуға зиян тигізеді. Ал бұл көпұлтты мемлекет. Онда өзбектер, тәжіктер, хазарлар, түрікмендер, пуштундар тұрады. Сонымен қатар, халықтың бір бөлігі шиит, ал көпшілігі сунниттік исламдықтар. Сондықтан, осы елдегі жағдайды толық түсінбестен және онда қандай тенденциялар бар екенін және диалог процесі бар-жоғын түсінбестен, ешқандай әрекетке көшудің қажеті жоқ.

— Неліктен Француз басылымының сарапшылары Қазақстанды Ауғанстандағы қақтығысты реттеудегі басты ойыншы ретінде атап көрсетеді?

— Себебі, бір жағынан, Қазақстан – Орталық Азиядағы ең табысты мемлекет. Екіншіден, Франция НАТО-ға мүше.

Және батыс жанжалды шешуге басқа мемлекеттердің қатысуына мүдделі. Кейін жауапкершіліктің бір бөлігін басқаларға арттыру үшін және Қазақстанның жағдайды реттей алмағанын көрсету үшін

Менің ойымша, біз бұған көнбейміз. Бұл құйтырқы әрекеттерге және батыс бастаған жанжалдарға араласпаймыз. Жиырма жыл ішінде феодалдық, көпұлтты, көпконфессиялы мемлекетті демократиялық мемлекетке айналдыру – бұл утопия. Ауған халқының көпшілігі батыс үлгілері бойынша демократиялық модельді ешқашан қабылдаған емес. Сондықтан талибандар билікті оп-оңай басып алды.

Ұйымдар арқылы көмектесу

— Ал біз ҰҚШҰ және ШЫҰ аясында ауған қақтығысын реттеуге қалай көмектесе аламыз?

— ҰҚШҰ мен ШЫҰ аясында біз ұжымдық іс-шараларға қатыса аламыз. Бірақ ҰҚШҰ қазір бірінші кезекте осы Шарттың мүшесі ретінде Тәжікстан шекарасын қорғаумен айналысуы тиіс. ҰҚШҰ тарапынан Өзбекстан шекарасын қорғау туралы мәселе тұрған жоқ, себебі ол бұл ұйымға кірмейді.

Әрине, егер Өзбекстан осындай өтінішпен жүгінсе, көмек көрсетуі мүмкін, бірақ ол да белгісіз. ШЫҰ – ға келетін болсақ, онда өңірдің жетекші елдері бар: Қазақстаннан басқа Қытай, Ресей, Үндістан, Пәкістан. Бұл жағдайда келіссөздер жүргізуге болады, бірақ кіммен жүргізу керек деген сұрақ туындайды.

Ауғанстандағы жағдай тұрақты емес. Билікті басып алу өте қиын, бірақ оны ұстап тұру одан да қиын

Елде үшінші жыл құрғақшылық, экономика ауыр жағдайда. Халықтың жартысынан көбі аштыққа ұшырауда. Сондықтан алдымен талибандардың әлеуметтік-экономикалық мәселелерді қалай шешетінін бақылау керек.

Қауіп-қатер

— Қазақстанның Ауғанстаннан келген босқындарды қабылдамау туралы шешімін қалай бағалайсыз?

— Мен оны толық қолдаймын: Қазақстандағы экономикалық жағдай өте күрделі. Біз келіспесек те, олар қалай болса да кіреді.

ОА елдеріндегі сыбайлас жемқорлық деңгейін ескере отырып, пара беріледі және олар шекара асып өтеді деп ойлаймын.

Сондай-ақ, ИШИМ содырларының инфильтрациясы болады. Біз ресми түрде қабылдайтын жалғыз адамдар — Ауғанстандағы талибандардан қашқысы келетін этникалық қазақтар. Бірақ олардың арасында радикалды күштердің агенттері, экстремизм мен терроризм мүшелері болуы мүмкін бе, соны тексергеннен кейін ғана кіргізуге болады.