Әскердегі суицидті ашықтық пен әділдік тоқтатады — сарапшылар

Жауапкершіліктен қашу

Қорғаныс министрі Руслан Жақсылықов қазіргі армиядағы жағдай кеңес заманына қарағанда әлдеқайда жақсы деп санайды. Бірақ көптеген әскерге шақырылушылар, оның айтуынша, суицидке әкелетін белгілі бір психологиялық проблемалары бар қызмет етуге келеді және әскери бөлімдер маңындағы дүкендерде сатылатын тәттілерге ақша сұрайды.

Министрдің проблеманы шешуге деген ниетсіздігі Жаңа Қазақстанда мұндай адамдар біздің билікке керек пе деген сұрақ қоюға мәжбүрлейді.

Саясаттанушы Қазбек Бейсебаев қорғаныс министрінің мәлімдемесі – оның көптеген әскери адамға тән тікмінезділігінің нәтижесі деп есептейді. Оның сөзінің жаны бар. Шынында да, армия ғана емес, сонымен бірге проблемалары бар азаматтық қоғам да кінәлі.

Дегенмен, министр Жақсылықов жауапкершілікті өзінен және өзінің ведомствосынан алып тастамауы тиіс. Себебі Қорғаныс министрлігі қызмет кезінде сарбаз үшін жауап береді

— Ата-аналар әскерге дені сау баланы жіберіп, нәтижесінде табытпен күтіп алуы дұрыс емес.

Армияда тәрбие жұмысы жөніндегі офицерлер мен сержанттар бар екенін түсіну маңызды, олар өз қамқорлығындағы адамдардың амандығын қадағалап, олардың жағдайы қалай болып жатқанын бақылауы тиіс.

Мәселе мынада, біздің қоғамда бар тәртіпсіздік армияда да бар. Нәтижесінде бүкіл өмірі алда екенін біле тұра жастар өзіне қол салады. Мұның бәрі жай ғана емес — бұл тәрбие жұмысында кемшілік бар дегенді білдіреді. Біз жағдайды және қайғылы жағдайдың нақты бөлігін түсінуіміз керек», – дейді ол.

Әскердің бізге айтылмайтын тұстары

Бейсебаевтың пікірінше, Қазақстанның қазіргі қорғаныс жүйесінде көлеңке тұсары бар. Бірнеше рет болған әскери оқ-дәрі қоймаларындағы жарылыстар ойға оралады. Кейбір жағдайларда мерзімді сарбаздар да қаза тапты. Мысалы, 2009 жылы Алматы облысының Іле ауданында әскери қойманың жарылуы кезінде 20 жастағы мерзімді қызметтегі әскери қызметші қаза тапты.

— Біз бұл істердегі барлық шындықты әлі білмейміз, тарихы түсініксіз. Мүмкін, біреу осы қоймаларда сақталған қару-жарақ пен оқ-дәрілерді заңсыз сату фактілерін жасыруға тырысатын шығар…

Ал биылғы қаңтардағы оқиғалар бізге армияның тиімсіздігін көрсетті. Өйткені, бұл кезде әскери бөлімдер стратегиялық нысандарды иемденуі керек, ал біздің армиямызда ҰҚШҰ әскерлерін енгізуге не мәжбүр еткені түсініксіз болды, — деп атап өтті ол.

Бірақ, саясаттанушының ойынша, Қазақстан армиясында 2000 жылдары жағдай жақсы болған. Содан кейін әскери қызметкерлер жалақыларын көтеріп, көптеген мердігер қызметке келді. Алайда, содан кейін жағдай қайтадан нашарлады.

— 90-жылдары армияда тамақтану проблемалары байқалды. Сарбаздар қалай келгені есімде, олар тамақ пен темекі сұрайтын. Қазір құдайға шүкір, ешқандай проблема жоқ. Бірақ олардың психологиялық денсаулығына назар аудару керек

Әскерге шақырылушылардың психологиялық ауытқуларын анықтау үшін медициналық комиссияларды мұқият жүргізген жөн. Армияның күші мен қуаты салауатты климатқа байланысты. Украинадағы жағдайды ескерсек, бұл өте маңызды. Мұндай тезис бар: «Кім өз әскерін тамақтандырмаса, ол басқа біреуді тамақтандырады».

Ашық әрі бақылауда болу

— Ал, қорғаныс министрін ауыстырып тастасақ, мұнымен проблеманы шеше алмаймыз. Себебі мәселе оның жеке басында емес, қазіргі жүйеде. Әскерге шақырылушылар қандай жағдайда өмір сүретінін қоғам білуі үшін армия ашық болуы керек деп санаймын.

Қазір бәрі жабық — біз онда не болып жатқанын білмейміз, ал мерзімді қызметтегілер арасындағы суицид жағдай нашар екенін көрсетіп отыр,

— деп атап өтті Бейсебаев.

Марат Бәшімов, Еуропалық құқық және адам құқықтары сараптамалық институтының директоры былай деп есептейді:

Армиямен байланысты барлық нәрсе қоғамдық институттар мен парламенттің бақылауында болуы керек. Бұл сарбаздың өмірі, бос уақыты және басқа да жағдайы. Тек мемлекеттік құпиялар ашық болмауы керек

— Ашықтық пен айқындық — біз ұмтылатын нәрсе. Еуропалық әскерде мерзімді қызметтегілер тіпті сенбі-жексенбі күндері үйлеріне жіберіледі. Біздің жағдайымыз сәл өзгеше — Ауғанстан жақын, одан қауіп төніп тұр, бұл әскери бөлімдерге үнемі қатысу қажеттілігін талап етеді.

Бүгінде армияда болып жатқан ішкі проблемаларға келетін болсақ, олармен Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті айналысуы керек.

Бірақ олардан өлім-жітімді азайту туралы ұсыным естімедім. Тергеу жүргізіп, жұртшылықты тарту керек

Ал қорғаныс министрі қазір бұған көз жұма қарамауы керек, мұқият назар аударуы керек”, — деп түйіндеді Башимов.