Алматы облысында ауыл тұрғындары қант зауытын сақтап қалуға тырысуда

“Олар өте асығыс бәрін жойып, тезірек тасып алуға тырысуда”, — деп жазады ашулы ауыл тұрғындары. – “Ол жерде металл кесетін бірнеше бригада, электр тиегіштер, крандар бар сияқты. Ауыл тұрғындары зауытты жоюды неге ешкім тоқтатпайтынын түсінбейді. Сірә, мұны жасап отырғандар қауіпті адамдар сияқты, ешкім олармен байланысқысы келмейтіні де сондықтан.

Кент бойынша камаздар мен фуралар, 25 тонналық крандар жүреді. Оларды көрнекі седандар мен қымбат жол талғамайтын көліктер алып жүреді

Бір кездері 700-ден астам адам жұмыс істеген бұл үлкен кәсіпорын қазірде жойылу алдында тұр, металлға бөлшектеліп жатыр. Біз өткелге өтіп, не болып жатқанын сұрауға тырыстық, бірақ жауап жоқ. Металл кесетін жұмысшылар осы қарқынмен жұмыс істей берсе, бір-екі айдан кейін қант зауытының орнында қабырғалар мен қирандылар қалады. Бірнеше жыл бұрын Орталық Азия қант корпорациясы осы зауыттың иесі болатын. Мұндай қиын заманда қиратудың орнына салу керек. Бұл кәсіпорынды қалпына келтіру мақсатында жөндеу немесе жаңарту жүргізілуде деп айтуға келмейді”.

Шикізат жоқ болса зауыттың не қажеті бар?

Өкінішке орай, қазіргі уақытта металға бөлшектелген кәсіпорынның иесі болып табылатын Меркі және Тараз қант зауыттарының Бақылау кеңесінің төрағасы Нұржан Қайырбеков орнында жоқ болып шықты және біздің сұрақтарымызға тіпті телефон арқылы да жауап бере алмады.

Ал Ескелді ауданының әкімі Рустам Әли болып жатқан жағдайға түсініктеме берді.

— Алматы облысындағы қант зауыттары — Боралдай, Алакөл және Қарабұлақ — Кеңес уақытында салынған. КСРО ыдырағаннан кейін олардың барлығы дерлік мақсатына сай жұмыс істеді деп айта алмаймыз. Біраз уақыт бойы оларды “Қант орталығы” қолдап келді, бірақ олар әлі де толық жүктелмеді”, — деді Рустам Али. – Міне, осыдан бес жыл бұрын Елбасының тапсырмасынан кейін облыс әкімі Амандық Баталов инвесторлармен бірлесіп, Көксу және Ақсу екі зауытын салды. Бірақ облыста жиналатын қант қызылшасының көлемі

зауыт жұмысының бір маусымына ғана жетеді

Содан кейін олар импорттық шикізатты өңдеумен айналысады.

— Қарабұлақ тұрғындарының айтуынша, зауытты қалпына келтірмек болған. Енді қазір металлға бөлшектеліп жатыр дейді.

— Бұл қант зауытының жұмыс істемейтін инфрақұрылымы өте көп. Зауыт пен оның құрылтайшыларының балансында балабақша болды, ол ауданға берілді, 2022 жылы біз жөндеуді бастаймыз. Ескі мәдениет үйі де бар. Қазір біз оны жөндеу және халыққа беру үшін зауытпен келіссөздер жүргізіп жатырмыз.

Мен зауыт иелерінен оны не істемек ойлары барын білдім.

Онда пайдаланылған техника мен технологиялар, материалдық-техникалық база өткен ғасырдың 40-50-ші жылдары енгізілді. Бәрі ескірген

Қызылшаны қантқа өңдеу процесін заманауи технологияларға сәйкес ұйымдастыру үшін әлдеқайда аз кеңістік қажет.

Мен зауытта 2021 жылдың жазында болдым, ол кезде Украина мамандары кәсіпорын туралы қорытынды жасау үшін қазіргі иелерінің шақыруымен келді. Талдықорғанның айналасында жұмыс істеп тұрған екі қант зауыты бар, ал өсірілетін шикізаттың көлемі оларға да жетпейді, сондықтан

инвесторлар да, қожайындар да Қарабұлақта қант зауытын ұстау орынсыз деген шешімге келді

2022 жылдың жазына дейін иелері демонтаж жасап, содан кейін кәсіпорынды басқа бағытта дамытуды жоспарлап отыр. Әрине, бұл инвесторлармен бірлескен жұмыс болмақ.

Қорқатын дәнеңе жоқ

– Сонда Қарабұлақ тұрғындарының дүрбелеңіне не себеп болды?

– Қарабұлақ төңірегіндегі жергілікті халық, ал мен ауданда сегіз ай жұмыс істеймін, көбіне зейнет жасындағы адамдар. Жастардың көбі дерлік қалада жұмыс істейді және баспана жалдайды.

Зауытта өмірбақи істеп келген адамдар оның тағдыры үшін алаңдаулы. Ол жақтан бірдеңе шығарылып жатқанын көрсе, тонап жатыр деп ойлайды. Шындығында, бұл олай емес. Мен мұны ауданның қоғамдық палатасымен кездесуде түсіндірдім.

— Яғни, кәсіпорынды металлдарға бөлшектеп, орнына ештеңе салмай қояды деген болжам орынсыз ғой? 

– Кеше (2022 жылғы 1 ақпан — ред.) мен Ресейдегі әріптестеріммен кездестім. Олар фастфудқа арналған соустар өндірумен айналысады. Оларға тоңазытқыш жабдықтары, қоймалар қажет және бұрынғы қант зауытын осы профильге айналдыруға болады.

Бірақ алдымен оларды фри мен чипске жарамды картоп сорттарын немесе соусқа арналған қызанақ пен қияр өсіретін шаруа қожалықтарымен байланыстыру керек.

Біріншіден — шикізат өсіру үшін суармалы жер телімдері қажет. Екіншіден — егінді ұзақ уақыт сақтауға арналған үй-жайлар қажет.

Енді біз ауыл шаруашылығын дамытуға және инвестициялауға мүдделі инвесторларды, бизнесмендерді, фермерлерді іздейміз

Сонымен қатар, соңғы сөзінде президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанға өңірлердің дотациялық аудандарын дамыту қаншалықты қажет екенін ерекше атап өтті. Алматы облысы негізінен екі ірі аудан – Іле және Қарасай аудандары есебінен өмір сүреді.

Біздің жағдайда, мен қазір кез-келген инвесторға учаскелерді қуана ұсына аламын. Бірақ өндірістерін ірі тұтынушыдан алыс орналастыру ешкімге қызық емес.

Біздің жағдайда бұл Талдықорғаннан және оған жақын аудандардан логистикалық тұрғыдан алыс орналасқан Алматы

Бұрынғы Қарабұлақ қант зауытының орнында жаңа өндіріс құру — уақыт мәселесі. Қазірдің өзінде облыстың жаңа әкімінің әрбір инвестормен атаулы жұмыс істеу және оларға тіпті Алматыдан алыс аудандарда да жұмыс істеу үшін тартымды жағдай жасау туралы тапсырмасы бар.

Тәжірибелік қоян

Бізде шенеунікке сенбеуге негіз жоқ. Рустам Әли Ескелді ауданының экономикасын қалпына келтіру үдерісіне жеке өзі қатысады. Бірақ Қарабұлақ қант зауыты бірнеше рет жанжал ортасында қалған зауыттардың бірі.

Мысалы, 2009 жылы сол кезде жұмыс істеп тұрған кәсіпорын қызметкерлері облыс билігіне жалақының төмендегені, қауіпсіздік техникасының сақталмауы және жөндеу жүргізілмегеніне шағымданды.

Ол кезде жұмысшылардың ереуілі аймақ басшылығымен келіссөз жүргізу арқасында аяқталды

2017 жылдың қазан айында Алматы облысының әкімі Амандық Баталов халықпен кездесуінде былай деп мәлімдеді:

“Біз қазір облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуының тоғыз ай ішіндегі қорытындысын шығардық (2017 жыл – ред.). Нәтижелер жаман емес, көптеген көрсеткіштер жоғары. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмаларына сәйкес алға қойылған міндеттерді біртіндеп жүзеге асырудамыз. Ақсу қант зауытын іске қосамыз, әзірге шикізат қабылдануда. Сондай-ақ жаңғыртудан өткен Көксу қант зауыты да өз жұмысын сәтті жалғастырып келеді, оған үш жыл ішінде инвесторлар 3 млрд теңгеге жуық қаржы салды.

Маусымаралық кезеңде Қарабұлақ қант зауыты да жұмыс істегенін қалаймыз. Осылайша, халықты қантпен қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін тұрақты қант кластері құрылады”

Екі жылдан кейін, 2019 жылдың сәуірінде БАҚ-та 2014 жылдан бері тоқтап тұрған Қарабұлақ қант зауытын қалпына келтіру жоспары туралы ақпарат шықты.

“Қарабұлақ қант зауытын толық қалпына келтіру инвестор тарапынан жүзеге асырылады, – деп мәлімдеді 2019 жылдың сәуір айында “Жетісу” ӘКК басқарма төрағасы Талғат Малыбаев. “Жетісу” ӘКК тарапынан зауыт өндірісі үшін лизингтік жабдық ұсынылатын болады. Қамыс пен қант қызылшасы өңделеді”.

Керек пе, керек емес пе?

2021 жылдың мамыр айында Nur Otan партиясы облыстық филиалының есептік-сайлау конференциясында өңір басшысы Амандық Баталов мынаны айтты:

“Өткен аптада мен “Халық банк” өкілдерімен кездестім. Олар бізге тағы екі қант зауытын — Қарабұлақ және Алакөлді қалпына келтіру үшін ақша салғысы келеді. Қазір менің тапсырмам бойынша инвесторлармен орынбасарым Серік Тұрдалиев және “Жетісу” ӘКК жұмыс істеуде. Егер біз осы екі зауытты пайдалануға беретін болсақ, жақын арада қайта өңделетін қант қызылшасының көлемі еселеп өсетін болады”.

2017 жылы да, 2019 жылы да зауыт қалпына келтірілмеді. Сонымен қатар, Баталовтың мәлімдемесінен бір жыл өтер-өтпес қант зауыты металға бөлшектеле бастады

Айтпақшы, 2021 жылдың жазында Нұржан Қайырбеков шикі қант пен ақ қант өте қымбаттағанын және бұл әлемдік бағаның өсу тенденциясы екенін айтты.

“Шикі қант Бразилиядан сатып алынады, оның құнына доллар бағамы және қаңтар мен мамыр аралығында бағаның тұрақты өсу динамикасы әсер ететін биржалық баға белгіленімдері әсер етеді. Сонымен қатар, шикізатты Ресей аумағы арқылы Қазақстанға тасымалдау құны 15%-ға артты”, – деді Қайырбекова kapital.kz сайтына.

Қазақстандық қантты өндіруге жұмсалатын шығындар, оның ішінде Жамбыл облысындағы газдың қымбаттауына, Қазақстан ішінде темір жол тасымалы мен ЖЖМ құнына байланысты өсті.

Осы себептерге байланысты қазақстандық төрт қант зауытының Ақсу және Меркі өз қызметін тоқтатты, ал Тараз өндірістік қуаттылығының 25 мың тоннасы айналым қаражатының жетіспеуінен айына 15-17 мың тонна өндіреді.

Мұндай жағдайда қазақстандық қант бизнесі Ресейдің 75 өндірушісімен бәсекелесе алмайтыны түсінікті. Сондықтан Қазақстанға қант импортының үлесі 50%-дан асады.

Шын мәнінде, қанттың қазіргі бағасы елде осы әлеуметтік маңызды өнімді шығарумен проблема барын айқын көрсетеді. Мысалы, Тараз қантын сату туралы жаңа хабарландыру: 25 кг үшін 8,8 мың теңге (бір килоға 352 теңге). Мұнда логистика мен сауда желілерінің маржасына кететін шығындарды қоссақ, бір килограмы үшін 450-480 теңге болатын бөлшек сауда бағасы шығады.

Мұнда логикалық сұрақтар туындайды:

• Қарабұлақтағы аты аңызға айналған зауытты қалпына келтіру жоспары сәтсіз аяқталатындай соңғы сегіз айда қандай жағдай болды?
• Неліктен қант қызылшасының егістік алқаптары зауыттардың шикізатқа деген қажеттіліктеріне сәйкес өспейді?

Әзірше түсініксіз. Бәлкім қарабұлақтықтардың дабыл қағуы бекер емес шығар?