Нұр-Сұлтан
Қазір
5
Ертең
-2
USD
449
-1.43
EUR
484
-3.48
RUB
4.86
0.00

Әкімдерді тікелей сайлау кедейлерге көмектеспейді – Илеуова

Әкімдердің жаппай тікелей сайлауын (соның ішінде облыстық маңызы бар қалаларда) енгізуге әлі ерте, деп есептейді әлеуметтанушы Гүлмира Илеуова. Біріншіден, тіпті ауылдық округ әкімдерін сайлау бірқатар қиындықтар туғызды. Екіншіден, заңнама әлі дұрыс реттелмеген. Үшіншіден, экономикалық проблемаларды саяси шаралармен шешу мүмкін емес.

Ауыл неғұрлым бай болса, әкім соғұрлым жақсы ма?

– Жақында ауылдық округ әкімдерінің сайлауы өтті. Қаншалықты сәтті өтті және қандай нәтижеге жеткізді? Нәтижелері бойынша қандай да бір қорытынды жасауға бола ма?

— Қазір менде жаңа деректер жоқ, бірақ біз сайлаудан кейін бір ай өткенде зерттеу жүргіздік. Мұның бәрі қаншалықты елді мекеннің экономикалық жағдайына байланысты екендігі бірден байқалды.

Егер жақсы бюджеті болса – не үлкен ауыл болса, не ірі зәкір кәсіпорны бар болса – онда мұндай жерлерде әкімдердің жұмысы салыстырмалы түрде табысты болады

Әсіресе, егер сіз 50 шақырым жерде тұратын, арасында ғана келіп кететін емес, сол округте туған, оның дамуына мүдделі жергілікті адамды таңдасаңыз. Бірақ зейнеткерлері көп, кедей және халқы аз ауылдарда салық төлемдері де аз, ірі кәсіпорындары мүлдем жоқ, ол жерде әкім сәтсіздікке ұшырайды. Біз үш түрлі облыстың алты ауылында болдық және тәуелділік айқын көрінеді деп айта аламыз.

Егер олар облыстық немесе тіпті аудан орталығынан алыс жатса, ақша болмаса, бірақ

үлкен экономикалық қиындығы бар болса, әкімдерді сайлау сияқты саяси шаралармен оларды шешу мүмкін емес

Су жоқ, жол жоқ, қыста тіптен қиын және т.б. Тіпті халықты өте жақсы көретін басшының өзі мұндай кезде ештеңе істей алмайды.

Сайлау уақытында салыстырмалы түрде жақсы әлеуметтік-экономикалық жағдай болған, бірақ қалаға жақын және бай ауылдарда, егер жағдай бұрынғыдан жақсармаса, нашарлай қоймаған.

Әкімге қандай ақша беріледі?

– Ауылдық округтердің жағдайы түсінікті, ал ірі қалаларда жағдай қалай? Кейбіреулер Алматыда әкімдер сайлауын, тіпті дәл осы жылы өткізуді сұрауда.

– Мен алдымен аудандар туралы айтар едім, өйткені бұрын олар туралы бірнеше рет айтқан болатынмын. Жалпы, халықтың көптеп шоғырланған жерлерінде сайлау өткізу қажеттігі анықталды. Ал біздің тұрғындар саны аз аумақтары үлкен жерлерге қатысты  олай айтуға болмайды.

Яғни, аудан әкімдерінің сайлауын өткізудің қажеті жоқ

– Ал облыстық немесе тіпті Республикалық маңызы бар ірі қалаларда ше?

– Жалпы, мұнда бастама ретінде белгілі бір қиындықтар бар. Ауыл әкімдерін сайлау сайлау туралы заңмен реттелді. Барлық басқа ілеспе мәселелер “жергілікті өзін-өзі басқару тұжырымдамасына” және әлі қабылданбаған тиісті заңға сүйенеді. Сонымен қатар, олар қалада барлығы қалай жұмыс істеуі керек екендігі туралы барлық мәліметтерді, ең алдымен экономикалық тұрғыдан ашып алуы керек.

Егер таңдау механизмінің толығымен қисық және қиғаш экономикалық модельін енгізсек, одан жақсы ештеңеге қол жеткізе алмаймыз.

Ал қазір басты мәселелердің бірі – таңдалған қала әкімі қандай қаражатқа ие болады

Сайлану қалалық бюджеттің 100%-ы оның иелігінде болады дегенді білдіре ме? Немесе тек халықтың салықтары ма? Қазір мен бұл сұрақтың жауабын көріп тұрған жоқпын.

Жалпы, Еуропада да, АҚШ-та да қала толықтай тұрғындардың салығымен өмір сүре алмайды. Барлық жерде шамамен үштен бірін Орталық бюджет береді, 40%-ға жуығын — жергілікті бизнес, ал қалған бөлігін, кейде одан да азын – халықтың салықтары құрайды. Бізде қандай схема жұмыс істейтінін түсінбейінше, менің ойымша, әкімдерді сайлау туралы айтуға әлі ерте.

Адамдар ең бастысы көңілі қалуы мүмкін

– Бұдан әрі, басшылардың экономикалық өмірі мен жауапкершілігі қалай реттеледі? Алматыда да, СҚО-ның Лобанов ауылында да бір қағида бойынша ма? Бұл мәселелер соңына дейін шешілмеген.

Біз Ұлттық экономика министрлігінің жергілікті өзін-өзі басқару тұжырымдамасын әзірлеушілермен кездестік.

Олар ең бастысы қабылдау, содан кейін барлығы өз-өзінен реттеледі деген тұрғыда ойлайды

Өзін-өзі басқару – бұл бәрін өзі шешетін құбылыс тәрізді. Бірақ бұл дұрыс емес.

Ақшадан басқа, функционалдылық мәселесі де бар. Жергілікті өзін-өзі басқаруда ветеринарлық бақылау, санитарлық-эпидемиологиялық бақылау және т.б. бола алмайды, өйткені бұл бақылаушы органдар. Сол полицияға немесе құтқарушыларға қатысты көптеген мәселелер шешілмеген. Сондықтан, көптеген адамдар МСУ туралы заңнан басқа, бізде жергілікті мемлекеттік басқару туралы нақты Заң болуы керектігін айтады.

– Бірақ дәл сол “2030 жылға дейін өзін-өзі басқаруға көшу тұжырымдамасында” өкілеттіктерді кезең-кезеңімен бөлу көзделген.

— Ал осы кезеңге қанша жыл беріледі? Осы уақыт ішінде әкімдерді таңдайтын адамдар қалай өмір сүреді?

Шығыс Еуропадағы жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін реформалаудың ең жақсы мысалдарының бірі – Польша. Авторлардың бірі МСУ-дің барлық реформалары бір уақытта жүзеге асуы керектігіне сендірді. Яғни, бәрі алдын-ала ойластырылған, барлық ережелер белгіленген кезде – тек содан кейін ғана бірмезетте жүзеге асыру керек. Сайлау өткізілгеннен кейін емес, бәрі өткеннен кейін анандай екен, мынадай екен демей. Сол сәтте адамдар принциптің өзінен көңілі қалады, бұл қалыпты жағдай емес қой.

Ешкім күрделі заңға сүйенгісі келмейді

– Тұжырымдамаға сәйкес, біз облыстық маңызы бар қалалардың әкімдерін сайлауға 2025 жылға дейін көшуді жоспарлап отырмыз. Мүмкін, осы уақытқа дейін бәрі реттелетін шығар? Күресуге уақыт бар ма?

— Көп уақыт бар деп ойламаймын. Қазір оператор Ұлттық экономика министрлігі болып табылады, ал біз бұл функцияларды министрліктен алуды талап етудеміз, өйткені онда мамандар жоқ. Олар ақыр соңында не істеу керектігін және іс жүзінде не болатынын түсінбейді. Оларға көптеген сарапшылар жүгінді, бірақ түбінде оларды ешкім естімеді. Олар “бізге не істеу керектігін әкімшілік айтты” дейді, сөз сонымен бітеді.

Мен бір кездері бұрынғы Әділет министрінен, неге  мемлекет үшін мұндай маңызды заң Ұлттық экономика министрлігіне берілгенін сұрадым? Ол қарапайым жауап берді – онда аймақтық даму бар, онымен солар айналыссын деді. Өте қызық дәлел.

Серіктестер жаңалықтары
© «365 Info», 2014–2024 info@365info.kz, +7 (727) 350-61-36
050013, ҚР, Алматы қ., «Керемет» ықшамауданы, 7 үй, 39 корпус, 472 кеңсе
Қате байқасаңыз, оны белгілеп Ctrl+Enter басыңыз