Ресейдің ҰҚШҰ бойынша одақтастары Украинамен қақтығыс аяқталғанын күтіп отыр — Әшімбаев

Ұйымның барлық алты елі көшбасшыларының 2,5 жылдағы алғашқы кездесуі дәл Мәскеуде өтуі символизм болды. Ресей-Украина қақтығысына қатыспаған президенттер Беларусь басшысы Александр Лукашенконың тырысып-баққанына қарамастан Украина тақырыбын мұқият айналып өтті. Аймақ қауіпсіздігіне жалпы қауіп Ауғанстан деп аталды. Нәтижесінде ҰҚШҰ Ұжымдық қауіпсіздік кеңесі қызықты тұжырымдармен бірлескен мәлімдемеге қол қойды.

Қысқаша айтсақ:

• Ауғанстандағы жағдайға алаңдаушылық білдірді
• жалпы танылған халықаралық-құқықтық нормалар мен қағидаттарды айналып өтіп, дағдарыс жағдайларына күшпен араласу үрдісіне алаңдаушылық білдірді
• халықаралық құқықтың жалпыға танылған нормалары мен қағидаттарын селективті қолдануға және қос стандарттар, өшпенділік пен төзбеушілік көріністеріне көңіл бөлінді
• құрлықтағы шиеленісті төмендетудің маңызын және НАТО-мен практикалық өзара іс-қимыл орнатуға дайын екені атап өтілді
• нацистік агрессияға қарсы тұруға қосқан жалпы үлесіне байланысты тарихи оқиғаларды бұрмалау әрекеттерін айыптады
• нацизмді, нео-нацизмді, нәсілшілдік пен ксенофобияны таратуға қатысты кез келген әрекетке қарсы тұруды жалғастыруға уәде берді

Бұрынғы ҰҚШҰ жоқ

Халықаралық сарапшылар қоғамдастығы Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт пен ҰҚШҰ жалпы өз мерейтойларын атап өткен жағдайлар ұйымның болашақта трансформациялануына пайдалы деп санайды.

Саясаттанушы Данияр Әшімбаев ҰҚШҰ-ға қатысушы елдердің президенттері Ресейдің Украинадағы әрекеттерінің тиімді әскери нәтижесінің болмауына байланысты күту ұстанымын көрсетті деп санайды.

— Қазақстанның іс жүзінде барлық халықаралық ұйымда — БҰҰ, ҰҚШҰ, ТҮРКСОЙ, ШЫҰ, АӨСШК, ЕАЭО құрамында барын ескерсек, қарапайым қазақстандыққа бұл аббревиатуралардың айрықша айырмашылығы жоқ, — деп түсіндірді саясаттанушы. — Тіпті сарапшылардың бәрі бірдей ШЫҰ мен ҰҚШҰ арасындағы айырмашылықты түсіне бермейді.

— Дегенмен, Келісім 1992 жылы құрылды, ол кезде аймақтағы күн тәртібінде мүлдем басқа мәселелер болды, сондықтан оның мәні басқаша болды, солай ма?

— Иә, барлық интеграциялық бірлестіктің құрамы өткен жылдары өзгерді. Көптеген адам ресми түрде болса да, ТМД әлі де бар екеніне таңғалады.

ҰҚШҰ форматы жиырма жыл бойы ұйықтап жатты. Саммиттер өтті, шешімдер қабылданды, бірлескен оқу-жаттығулар өткізілді, бірақ ұйым ел назарында бола қойған жоқ

2008 жылы Ресей-Грузия әскери қақтығысына қатысты жағдайда ресейліктердің одақтастардан қолдау көрмедік деген ренішін көрсетті. Одақтастар тікелей емес, жанама түрде қақтығыс ҰҚШҰ емес екенін және Ресейдің кішкентай Грузиямен соғысуға ұйымның күштері не үшін қажет екенін жеткізді.

Содан кейін Қарабақта қақтығыс болды. Никол Пашинян ҰҚШҰ-ның көмегіне үміттенді, бірақ ұйым араласпады.

Яғни, әр нақты елдің өз қақтығыстары болған жағдайлар үнемі туындады. Жалпы қақтығыс әрқашан тек Ауғанстан мәселесін мойындады. Әзірге Ресей мен Беларусьтің Батыспен текетіресі болса, Қазақстан, Қырғызстан мен Тәжікстан еуропалық алаңда ешқандай жанжалға түспеуге тырысуда. Яғни, ұйым бар, бірақ оның жарғылық мақсаттары үшін де көптеген мәселелер қозғалмайды деген сұрақ туындады.

Ресей бұған түсіністікпен қарайды, өйткені ол үшін ҰҚШҰ-ның өмір сүру факторы басқаларға қалай маңызды болса, оған да солай маңызды болды. Бірақ, шартты түрде айтқанда, Қазақстан Қырғызстанмен соғыс жағдайында ҰҚШҰ араласпайтынын бәрі де жақсы түсінеді.

Барлығы бір-бірімен достық қарым-қатынаста, сондықтан барлығы еларалық қарама-қайшылықтар оларға қатысты емес деп санайды

Украинада да осындай жағдай. Ресей мен Украина 1992 жылдан бастап қандай да бір түрде қарама-қайшылықта болды. ҰҚШҰ-ның қалған мемлекеттері үшін бұл қақтығыс жоқ іспеттес.

Сондықтан, шын мәнінде, ұйым шешімді тек нақты және 100 пайыздық консенсус болған жағдайда ғана қабылдай алады.

Қазақстан 2022 жылдың қаңтарында дәл осындай жағдайға тап болды, десек те, қаңтар оқиғасы туралы ресми түсінік әлі жоқ.

Қаңтар оқиғалары қалай түсіндірілді?

— Қалай жоқ? Ұлттық қауіпсіздік комитеті президентті террористер елге шабуыл жасады деп алдады деген нұсқа бар ғой.

— Бірақ президент ҰҚШҰ-ның көмегіне жүгініп, ҰҚШҰ-ның бітімгерлері Қазақстанға кірген бойда қазақстандықтар бұл жерде оларға ештеңе істей алмайтынын айта бастады. Қасым-Жомарт Кемелұлы олардың бұл жерде қалмайтынын бірден атап өтті.

Егер біздің оқиғаларымыздың себептері мен ҰҚШҰ рөлін қарастыратын болсақ, біз тұрақсыздыққа ұрынамыз. Егер ұйымдастырушы ҰҚК-нің бұрынғы басшысы Кәрім Мәсімов болса, онда ол ұжымдық Батыстың мүддесі үшін әрекет еткен болуы мүмкін. Мұндай сақтық танытқан адам шетелден нақты кепілдіксіз төңкеріске баруы екіталай.

Бірақ қазір Батысты қаңтардағы оқиғаларға қатысы бар деп айыптау — бұл санкциялар астында көміліп қалуды білдіреді, Қазақстан бұл сценарийге барғысы келмейді

Біздің экономика қазіргі макроэкономикалық жағдайда күрделі әлеуметтік және инфрақұрылымдық жобалардың шоғырына бағдарланған. Қазақстан үшін санкцияларға түсу Ресейге қарағанда әлдеқайда ауыр.

Енді Александр Лукашенконың “арнайы қызмет + жалдамалы бандиттер мен маргинализм” элементтері бар түрлі-түсті революция әрекеті болды деген сөздеріне құлақ ассақ, олар демократиялық және әлеуметтік компонентті елемегенін байқаймыз.

Оқиғалардың уақыты кездейсоқ таңдалған жоқ, мұны бәрі де түсінеді. 2021 жылдың жазынан бастап Қазақстан мен Ресей арасында шиеленіс басталды. Желтоқсан айында Ресей НАТО елдеріне қауіпсіздік ультиматумын ұсынды. Бұл уақытта әскерилер Украинамен шекарада тұрды. Міне, осы әскерилер Қазақстанда шұғыл түрде жіберілді.

Соған қарағанда сыбайластар Тоқаев кейінгі кездегі күрделі ахуалға байланысты Ресейден көмек сұрауға тәуекел етпейді деп ойласа керек

Ал Ресей өз әскерін жібермейді, себебі мұнда арнайы әскери операцияның иісі шыға бастаған. Бірақ нәтижесінде Тоқаев ҰҚШҰ-ға үн қатып, ақырында бұл өтініш әскер санын ескерсек, дәл Ресейге жүгінгендей болды.

Контингенттің келу жылдамдығы мен оның саны оқиғаны шұғыл өзгертіп жіберді. Ал бұған дейін тәртіпсіздіктің келесі толқыны болады деп күтілген.

Сөйтсек, Қытай да өз көмегін көрсеткісі келгені анықталып отыр. Себебі Қазақстандағы тұрақсыздық Қытайға да, Ресейге де кесірін тигізер еді. Оның діни радикалдық тақырыпқа ауып кетсе, Шыңжаңдағы жағдай ушығар еді.

Мәскеудегі саммит — Батысқа сес көрсету ме?

— Барлығы саммиттен бас тартқысы келгеніне сенімдімін, бірақ

Мәскеу үшін оны Мәскеуде өткізу өте маңызды болды. Дәл сол кезде келісілген болатын. Біз жалғыз емеспіз деп, одақтастарға моральдық міндеттемелері барын көрсету үшін керек болды

Себебі Қасым-Жомарт Тоқаев та, Садыр Жапаров та, Эмомали Рахмон да Ауғанстанның проблемалары туралы айтты.

Тәжікстан мен Ауғанстан шекарасын нығайту — аса маңызды мәселе. Өзбек-ауған шекарасындағы жағдай шиеленісті. Яғни, қазір қақтығыс Батыста, бірақ оңтүстікте бізде үлкен проблемалар бар.

Ресейсіз Талибанға қарсы тұру мәселесін шешу мүмкін емес екенін бәрі түсінеді. Барлығы Ресейдің Сирия тобын әлсіретуге мәжбүр екенін көреді, бұл Башар Асадтың позициясын әлсіретеді, ал Иран қазір оның орнына келеді. Бірақ Тегеранмен шиеленіс басқалардың арасында шиеленіс тудырады.

Қазіргі саммит кепіліне айналған проблемалар жиынтығы осы. Көбі қазір Мәскеуге барудан аулақ болғысы келген, бірақ барды

Егер Ресей Орталық Азияда өзінің қатысуын қысқартуға мәжбүр болса, босаған жерге Қытай кіретінін бәрі түсінеді. Барлығы Қытайды жақсы көреді, бірақ ол алшақ болғанын қалайды. Ал қазіргі уақытта Ресей Қарулы күштері бүкіл Еуразия үшін жетіспейді. Әсіресе Донецктегі шиеленісті ұрыс қимылдарын ескерсек, осыны аңғарамыз.