Ақылы жолдарға қарсы наразылықтар: кім кінәлі және не істеу керек? – саясаттанушылар

Қазақстанның 18 жол учаскесінде ақылы режим енгізу еліміздің түрлі өңірлерінде жүк автомобильдері жүргізушілерінің жедел реакциясын тудырды. Олар ауыр жүк көліктері үшін ең жоғары тарифтер — бір километрге шамамен 40 теңге екендігіне қанағаттанбайды.

Ақша еш жерде жоқ

Салыстыру үшін, жеңіл автокөліктен бір километрге төлем 1 теңгені құрайды.

Жүк машиналары төлеуге мәжбүр болғанына ренжіді, ал жолдардың сапасы көп нәрсені қажет етеді

Жүк көлігі жүргізушілердің айтуынша, іс жүзінде жолдар қазіргідей жағдайымен автокөліктерге зарар келтіреді. Жол бойында инфрақұрылымның болмауы да теріс әсер етеді – толыққанды дәретханалар да, түнеуге қауіпсіз тұрақ та жоқ.

Осы көктемде президент Қасым-Жомарт Тоқаев жол сапасының проблемаларын шешуді тапсырды. 2025 жылға дейін жол төсемінің 95% жөнделіп, ретке келтірілуі тиіс.

2019 жылдан бері бұл мақсаттарға жыл сайын республикалық бюджеттен 50 млрд теңге бөлінеді

Айтылған сандарға сүйене отырып, ол бұл мәселені шешуде жауапсыздық танытқан шенеуніктерді жазалауға шақырды.

Сыбайлас жемқорлықтың кең мүмкіндіктері

Саясаттанушы Расул Жұмалы жол құрылысы – отандық экономикадағы жемқор салалардың бірі екенін атап өтті. Сондықтан, көптеген жағдайларда Қазақстандағы жолдар ескі және нашар ғана болып қалмай, олар үшін әлі де ақша жинайды.

— Қазақстанда салынған әрбір шақырым жол өте қымбат.

Көптеген отандық сарапшы Еуропадағы, АҚШ-тағы және Қытайдағы бір шақырым жолдың құнын қазақстандықтармен салыстырды. Біздің елде, әдетте, бұл бірнеше есе жоғары екендігі белгілі болды

LRT-дегі ұрлық туралы сенсациялық жанжалды еске түсірейік. Яғни, нақты жолға дейін ақша жетпейтініне көз жеткізуге болады, – дейді Жұмалы.

Саясаттанушының пікірінше, бұл мемлекеттің көбіне ақшасы болмай, сондықтан жолдарды пайдаланғаны үшін төлем енгізіледі.

Негізсіз өсу

Сондықтан Расул Жұмалы жүк көліктерінің талаптарын орынды деп санайды.

— Ең болмағанда біздің негізгі магистраль — Алматы-Нұр-Сұлтан. Бұл жолдың көп бөлігі жиіркенішті. Әсіресе Қарағандыға дейін

Мұнда байыппен қарасақ: алдымен жақсы жолдар жасау керек, содан кейін олар үшін төлем жасау керек. Мәселенің үшінші жағы да бар — алдын-ала хабарлау және келіссөздер жүргізу. Менің ойымша, бұл жеткіліксіз болды. Жағдайды шектен тыс жеткізбеу үшін қоғамды алдын ала дайындап, жоғарылатуды негіздеу керек, — деп есептейді Жұмалы.

Ең аз қарсылық жолы

Автокөлік жолдарын ақылы ету шешіміне қиын кезеңдер әсер еткені түсінікті.

— Дағдарыс экономикаға теріс әсер етеді. Ал билік, әдеттегідей, ең аз қарсылық жолымен жүреді – бюджетті орта тап пен кедейлердің есебінен толтырған кезде жоғалған пайданы өтейді.

Шағын және орта бизнес үшін салықты көбейтеді, айыппұлдарды көбейтеді. Ал халықтың 5%-ын құрайтын бай санатқа шенеуніктер, әдетте, тимейді. Себебі олар кек қайтаруы мүмкін

Мұндай тәжірибе барлық жерде бар — бәрі заңмен емес, бюрократия үстемдік ететін елдерде кездеседі. Бірақ бұл әлеуметтік толқуларға толы”, — дейді саясаттанушы.

Жұмыс нәтижелері

Саясаттанушы Данияр Әшімбаевтың пікірінше, ақылы жолдарды енгізудің басты мақсаты – Қазақстанның транзиттік мүмкіндіктерін арттыру.

— Біздің аумағымызбен көптеген коммуникациялар өтуде. Құрылысқа үлкен инвестициялар салынғанын ескере отырып, мемлекет осы шығындардың бір бөлігін өтегісі келеді. Екінші жағынан, біз үнемі сапа мәселесін көріп отырмыз. Яғни, триллион және миллиард кетеді, ал жолдардың сапасы сын көтермейді.

Жақында Мемлекет басшысы құрылыс-жол жұмыстарын ұйымдастырумен айналысатын бірқатар шенеунікті қызметінен босатты. Көрнекі мысал — “Астана LRT”, мемлекеттік инвестициялар пайдаланушылар үшін өте аз әсер береді және сыбайлас жемқорлық үшін жеткілікті кең мүмкіндіктер береді, – деп атап өтті ол.

Сәйкессіздік

Жүк көліктері жүргізушілердің наразылығы, бір жағынан, толығымен негізделген, өйткені сапасы төлеуге тұрмайды. Екінші жағынан, Әшімбаевтың пікірінше, ауыр жүк таситын жүргізушілердің артында лоббистер тұруы мүмкін. Наразылықтарды ұйымдастыруға пайдалы адамдар.

— Әрине, мұнда стихиялық элемент бар. Бірақ сөз байласуға болатын автомобиль мафиясы туралы ұмытпаңыз. Бұл реттеушінің проблемасына айналады.

Жалпы, мемлекет шешімдері ақылға қонымды болса да, ақпарат тұрғысынан жеңіліп қалатыны бар. Бұл жағдайда қабылданған шешім нарық қатысушыларымен пысықталмаған,

тиісті ақпараттық саясат жеткілікті дәрежеде жүргізілген жоқ. Ақылы жол жүйесіне көшу күнтізбесі баяғыда жарияланған. Жүк тасымалдаумен кәсіби түрде айналысатындар бұл туралы біле алмады. Тарифтермен келіспеу – бұл мәселенің басқа бөлігі.

Бірақ егер пайдаланушылардың 95%-ы төлеуге дайын болса, ал қалғандары ереуілге шықса, бұл басқа әңгіме. Бұл мәселені жеке емес, жүйелі түрде шешу керек екені түсінікті.

Егер сапа туралы шағымдар шынымен негізделген болса, онда тарифтердің өсуі уақытша тоқтатылуы мүмкін

Жолдарды қалыпты жағдайға келтіргенге дейін. Ереуілшілердің шынымен не қалайтынын түсіну керек. Егер төлемді толығымен алып тастау туралы айтатын болсақ, онда ақылы жолдарды енгізуді заңдастыратын заңнамалық нормалар енгізілгенін ескеру қажет. Тарифтік тор нұсқасын қайта қарау ғана мүмкін болады, — дейді Әшімбаев.

Инфрақұрылымдық мәселе

Саясаттанушының айтуынша, инфрақұрылымның жоқтығына қатысты,

егер дәретханалар шартты түрде жолдың уәде етілген инфрақұрылымына кірсе, олар болуы керек. Егер ақша жинау жүйесі жолдардың сапасы үшін ғана қарастырылған болса, онда жергілікті билік жол бойындағы дәретханалардың мәселелерімен айналысуы керек

Жалпы, мәселені жан-жақты қарау керек. Егер тиісті емес сапа мен негізсіз жоғары тарифтер расталса, бұл қылмыстық істерді бастауға себеп болады.

— Ал Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі, әдеттегідей, кешігіп келеді. Саяси және ақпараттық тұрғыда. Бізде Парламент бар, осы мәселелермен айналысатын “Атамекен” ҰКП бар. Ал жағдай ереуілге келгенде, тараптардың бірі өз функцияларын орындамады, – деп қорытындылады Данияр Әшімбаев.