Мұнай экспортынан туған шығынды мұнай-химия өнімі алмастыруы тиіс

Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында ағымдағы міндеттер қатарында мұнай-химия мен жоғары шектердегі газ өңдеуді дамытуды атап өтті. Бұл үшін мұнай-химия кешендерінің құрылысына инвестиция салу талап етіледі.

Бұл әсіресе маңызды

Париж келісімі аясында көптеген ел мұнай тұтынуды барынша азайта бастады

және жалпы қазбалы отынды тұтыну азайды. Сонымен қатар, мұнай кірістері республикалық бюджеттің көп бөлігін қамтамасыз етеді. Және оларды бір нәрсемен ауыстыру керек.

Үкіметтің оптимизмі қаншалықты негізделген?

Бұрын бір топ Мәжіліс депутаттары Премьер-министрдің орынбасары Романы Склярға отандық мұнай-химия кешендерінің жағдайын түсіндіріп берсін деген өтініш жасады.

– Мұнай-газ химиясы өнеркәсібі өнімдерінің экспорты,

кем дегенде, мұнай экспортынан түскен мемлекеттің шығындарын өтеуге тиіс,

ал оны өндіру – мұнай өндіруде ықтимал жұмыс орындарын жоғалтудың орнын өтеу. Сонымен қатар, біздің елімізде мұнай-химия кешендерін құру және жоғары бөліністердегі газ өңдеу мәселелері, басқаша айтсақ, қанағаттанарлық емес. Сондықтан

мұнай-газ химиясы өнімдері экспортынан түсетін түсімдердің 2025 жылы 1 млрд-қа дейін, ал 2030 жылы 3 млрд АҚШ долларына дейін өсу болжамдары

тым оптимистік болжам ретінде ұсынылады, — дейді депутаттар.

2007 жылы “Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі “арнайы экономикалық аймағын құрдық. Бірақ мәжілісмендер АЭА жұмысына наразылық білдірді.

Олар бұл аймақ “өз қызметінен экспорттық кірістер түрінде айтарлықтай нәтиже бермейді” деп санайды. Бұл барлық салықтық және кедендік жеңілдіктерге қарамастан екенін ескерген жөн.

Депутаттардың үш сұрағы

Полипропилен шығаратын алғашқы ірі зауытты тек 2021 жылдың соңында, ал полиэтилен зауытын тек 2026 жылы іске қосу жоспарлануда. Бұл ретте бүгінде әлемде полиэтиленге сұраныс ұсыныстан асып түседі, ал полипропиленге сұраныс жоқ.

Сондай-ақ, депутаттар 2026 жылы полиэтиленді шығарудың белгіленген мерзімдерінің шынайылығына күмән келтіреді. “Бұл жоба емес, тіпті жобалау тапсырмасы да жоқ”.

Циклогексан өндірісі бойынша жобаның да жағдайы осындай (ол 2022 жылы аяқталуы тиіс), өйткені бүгінгі күні (жобаны іске асырудың төрт жылынан кейін) тіпті ТЭН де жоқ.

Депутаттар бірқатар сұраққа жауап беруді талап етті.

1. Мұнай-газ химиясы өнімдерінің экспортын арттыру жөніндегі оптимистік болжамдар неге негізделеді?
2. Неліктен ҰИМТ АЭА қызметінен айтарлықтай нәтижелер жоқ?
3. Полиэтилен мен циклогександы шығарудың жоспарланған мерзімі қаншалықты нақты? Үкімет бұл өнімді шығаруды жеделдету үшін қандай шаралар қабылдауда?

Сұраныс драйверлері Оңтүстік-Шығыс Азия болады

Жақында депутаттарға Склярдың қолы қойылған жауап келді, онда саладағы жағдай сипатталған.

Бүгінгі күні жалпы қуаты шамамен 870 мың тонна мұнай-газ химиясы өнімдерін шығаратын бес зауыт жұмыс істейді. 2016-2020 жылдар арасында

өнім көлемі 4 есеге өсіп, 360 мың тоннаны құрады, оның 80%-ы экспортталды

Сонымен қатар, жұмыс істеп тұрған зауыттардың 100% жобалық қуатына шығуы, 2021 жылы 3 зауыт құрылысын аяқтау, сондай-ақ 2025 жылға қарай тағы екі әлеуетті жобаны іске асыру 2025 жылға қарай мұнай-газ-химия өнімдері өндірісінің көлемін 2 млн тоннаға дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді. 2020 жылғы көрсеткіштермен салыстырғанда бұл 5,5 есе көп.

Сондай-ақ жауапта

жоспарланған жобалардың экспортқа және ішкі нарыққа off-take келісімшарттары бар

Бұл инвесторларды таңдаудағы критерийлердің бірі.

– Жалпы, Қазақстанда шығару жоспарланып отырған мұнай-газ химиясы өніміне тұрақты әлемдік сұраныстың болуын IHS, McKinsey және BCG сияқты бірнеше әлемдік агенттіктер растады. Сарапшылардың болжамдары бойынша,

2030 жылға қарай полипропиленге сұраныс жылына шамамен 100 млн тоннаны құрайды

Бұл ретте қолданыстағы және іске қосылатын қуаттарды ескере отырып, әлемдегі ұсыныс жылына 90 млн тонна болады. Полиэтиленге әлемдік сұраныс жылына орта есеппен 4%-ға өсіп, жылына 160 млн тоннаны құрайды, – делінген жауапта.

Әлемдік сұраныстың өсу драйвері Оңтүстік-Шығыс Азия елдері, оның ішінде Қытай, Корея және Жапония болады. Тек Қытайда

полипропилен мен полиэтиленге сұраныс 2037 жылға дейін 40 млн тоннаға артады

ҰИМТ АЭА-ға қатысты 2021 жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша:

• өнім өндіру көлемі шамамен 22 млрд теңге, оның ішінде экспорт – 15,3 млрд теңге
• салынған инвестициялар – шамамен 830 млрд теңге. Жеке инвестициялар – 668 млрд, бюджеттік инвестициялар-162 млрд теңге
• 3,5 мыңға жуық тұрақты және уақытша жұмыс орындары құрылды

Әр бюджеттік теңгеге төрт жеке инвестиция келді

2021 жылғы 31 наурыздағы жағдай бойынша полипропилен өндіру жөніндегі газ-химия кешені 84%-ға дайын. Оның қуаттылығы жылына 500 мың тоннаны құрайды, бағасы — 2,6 млрд доллар.

– Жоба іске қосылғаннан кейін гомополимерлер мен сополимерлердің 76 маркасы шығарылатын болады,

бұл ішкі қажеттілік пен экспортты толық қамтамасыз етуге мүмкіндік береді

ҰИМТ АЭА инфрақұрылымына салынған әрбір бюджеттік теңге шамамен 4 теңге жеке инвестиция тартуға мүмкіндік берді, — деп жауап береді.

Тұтастай алғанда, мұнай-газ химиясы саласындағы инвестициялық жобаларды табысты іске асыру үшін бірқатар шаралар қабылданды:

• “Газ және газбен жабдықтау туралы” заң шеңберінде мұнай-газ-химия өндірістері (тауарлық және сұйытылған мұнай газы) үшін көмірсутек шикізатының бағасы мен көлемі реттеледі)
• ҰИМТ АЭА аумағында салықтық және кедендік преференциялар қолданылады
• шетелдік жұмыс күшін тарту рәсімі жеңілдетілді

Сондай-ақ, мұнай-газ-химия жобаларына арналған инвестициялар туралы арнайы келісім бойынша заңнамалық тетікті енгізу мәселесі пысықталуда. Онда мемлекет тарапынан инвестор алдындағы міндеттемелерді де (инвестицияларды қорғау, шикізат пен инфрақұрылыммен қамтамасыз ету жөніндегі кепілдіктер, салық жеңілдіктері, халықаралық экологиялық және құрылыс нормаларын тікелей қолдану құқығы), инвестор тарапынан да мемлекет алдындағы міндеттемелерді де көздеу жоспарланып отыр.