“Парижде Шоқаймен кездескен”. Әміре Қашаубаевтың тағдыры қалай аяқталды?

Оның даусы

Ақыры, Әміре Париж сахнасына көтерілгенде, өзіне таңғала қараған мыңдаған адамның назарын байқады. Себебі басқала­р сияқты онымен бірге шыққан оркестр, хор да болмады, оның орнына екі шекті домбырасын ал­ды.

«Әміренің даусы күннің күр­кірегеніндей, кейде аспанды жер­ге түсіріп, дүрілдеп, кейде баяу соқ­қан желмен қозғалған бида­йық­тың шашағындай сусылдап, сыбырлап кетеді»

делінген  Мәс­кеуде болған бүкілодақтық кеңес­­тер құрылтайында шыққан аталған концерт жөнінде жазылған мақаланың бі­рінде. «Балқадиша», «Ағаш аяқ», «Қанапия», «Үш дос», «Жалғыз ар­ша», «Қос балапан» сияқты әндер­ді орындап, Еуропаны мойындатып, екінші жүлдемен марапат­талады.

Қызыл империя

Қазақ халқының әншілік өнері­нің шырқау шыңы, ерекше дарын иесі Әміренің тағдыры өкініш­пен аяқталды. Оған себеп – кеңестік жүйенің таққан жалған айы­бы. Парижде эмиграцияда жүрген Мұстафа Шоқаймен кездесуі оның болашағына балта шапты.

Кеңес­тік делегация ішінде қазақтың бар екендігін білген Мұстафа Шоқай қо­нақүйге келіп, Әміремен кездесіп, әңгімелесті. Әміренің қолы бос ке­зінде оған Парижді көрсетті. ОГПУ қызметкерлеріне осының өзі жеткілікті еді…

Франциядан қуа­ныш­пен оралған Ә.Қашаубайұлы­на «М. Шоқайдың сыбайласы» деген айып тағылып, одан күн сайын жауап алып, соққыға жықты. Оның әріп­тестері мен достары Әміренің өмірінің соңғы он жылы азаппен өткенді­гін еске алады. Ашылып ешкімге тіс жармаса да, үнемі кө­ңіл күйі болмай, бет-аузынан соқ­қы­ның орындары анық байқалған.  

1934 жылы 6-қарашада Алматы көшелерінің бірінде Әміренің өлі денесі табылды. Бір күннен кейін 7-қарашада Қазан төңкерісінің құр­­метіне болғалы жатқан Е.Бру­си­ловскийдің «Қыз Жібек» опера­сы­ның премьерасында басты рөл­­­дің бірін орындау туралы арма­ны жүзеге аспады. Әміренің қазасы  құпия  болып  қалды.

Ол…

Әміре Қашаубайұлы 1888 жылы Шығыс Қазақстан облысының Қайнар ауылында кедей отбасында дүниеге келді. Әке­сі Қашаубай, анасы Тойған да ән­шілік өнерден қалыс қалмаған. Әмі­ренің балалық шағы ауыл ба­йының малын бағумен өтті. Қолы босағанда, ән айтып, даусын шың­дайтын. Әнші бала туралы ауыл-ауылдан естіп, кейін ол той-жиын­ның ортасынан табылды. Әкесі Семей қаласына көшу туралы ше­шім қабылдап, Әміренің өмірінде жаңа кезең басталды.

Қала өмірі оның жан-жақты дамуына, саяси көзқарастарының қалыптасуына ықпал етті. Семейде ашылған «Ес-Аймақ» атты қазақ жастарының ұйымына мүше болды. Осы кезде Әміреге кәсіби әнші болу туралы ой келсе керек. 1924 жылы әнші­лер арасында ұйымдастырыл­ған байқауға қатысып, жеңімпаз атанды. Оның ән­шілік өнері бүкіл Қазақ­станға кеңінен жайылып, Одақ, одан ЭКСПО-ға дейін жетті.

Міне, арада тура 92 жыл өткенде, Астанада ЭКСПО-2017 көрмесі төрткіл дүниенің назарын өзіне аударды.

Бұл жолы көрме төрінде қазірдің өзінде талайды мойындатып үлгерген Димаш Құдайбергеновтей дарабоз талант ән салатын болады.