Түркі елдеріне одақ керек пе?
Түркітілдес елдердің арасында еркін сауда-саттық жүргізіп, кедендік жеңілдіктерді көбейту үшін экономикалық одақ құру қажет.
Бұл туралы Түркияның экономика министрі Нихат Зейбекчи мәлімдеді. Министрдің бұл мәлімдемесі нақты іске аса ма, жоқ әлде бұған дейінгі ұсыныстар сияқты сиырқұйымшақталып кете ме?
Түріктің министрі не дейді?
Министрдің айтуынша, түркітілдес елдердің қарым-қатынасы көңіл көншітпейді. Сондықтан да ол осы олқылықтың орнын толтырып, нақты жұмыс жасау керек деген пікірде.
– Түркітілдестер кеңесіне кіретін елдердегі халықтың саны 115 миллионға жетеді. Олардың ұлттық кірісі 1,2 триллион. Сыртқы сауда айналымы 600 миллиард доллар. Ал өзара сауда саттық көлемі тек 2 пайызды құрайды. Біз бұл көрсеткішті 5-10 пайызға жеткізуіміз керек. Сонымен қатар, Түркия мен Әзірбайжаннан басқа сыртқы сауда бойынша ешқандай елдермен алғашқы ондыққа кірмейміз. Егер түркітілдес елдер өзара экономикалық байланысты нығайтса, саяси және т.б салада да кеңейе түседі, – дейді Зейбекчи.
Саясаттанушы Расул Жұмалының айтуынша, түркі мемлекеттеріне ортақ экономикалық одақтың құрылуы құптарлық дүние. Әйтсе де әлі күнге дейін бұл ұсыныс толық қанды іс жүзіне асқан емес.
– Түркі мемлекеттері арасында экономикалық одақ құру өте оң ұсыныс. Себебі түрік халықтарымен рухани-мәдени және тіл мен дін тұрғысынан байланысымыз бар. Бірақ та Нихат Зейбекчи жасаған мәлімдемесінің іске асуы қаншалықты мүмкін? Өйткені осыған ұқсас мәлімдемелер соңғы 25 жыл бойы үздіксіз айтылып келеді. Өкінішке қарай, түрік мемлекеттері арасында жақсы қарым-қатынас орнады немесе ақпараттық, гуманитарлық байланыс арта түсті деп айта алмаймыз. Көп мәселе түрік мемлекеттері басшыларының саяси ерік жігерлеріне байланысты болып отыр. Бұл мәселе бір министрдің аузымен айтылып қалмай нақты іске асса нұр үстіне нұр болар еді, – дейді Расул Жұмалы.
Ресейдің ықпалынан арылу үшін керек
Расул Жұмалы. Фото: Вячеслав Батурин
Егер Түркі мемлекеттері бірігіп экономикалық одақ құрса, Ресейге қарсы үлкен күшке айналар еді.
Мәселен аталған одаққа Қазақ елінен бастап Түркия, Өзбекстан, Қырғызстан, Түркіменстан Әзірбайжан сынды 6 мемлекет мүше болса, өзінің позициясын батыл қорғай алады. Оның үстіне, соңғы кездері Өзбекстанның беті бері қарап, соның арқасында түрік мемлекеттерінің қарым-қатынасына қан жүгіре бастады.
– Өзбекстан бұған дейін Ислам Кәрімовтың басқаруында болғанда өзімшіл болып келді. Оның дәлелі — соңғы 15 жылда аталған ел түрік мемлекеттермен қарым-қатынасын мүлде үзіп алды. Әсіресе Өзбекстанның Түркия және Қырғызстанмен арадағы түсінбеушіліктері тереңдеп кеткен болатын. Жуырда қос елдің басшылары Өзбекстанға ресми сапармен келіп, арадағы тоң жібігендей әсер қалдырды. Демек, Мирзиёев Өзбекстанның түрік мемлекеттерімен жақсы қарым-қатынас жасауына мүдделі болып отыр. Алайда бұл әлем елдері алдында уақытша жақсы көріну ме, жоқ әлде шын мәнісінде Өзбекстан түркі бірлігіне басымдық беріп отыр ма? Бұл жағы әзірге белгісіз.
Түрік мемлекеттерінің экономикалық одағы бізге Ресейдің ықпалынан арылу үшін керек. Себебі бұған дейін құрылған Еуразиялық экономикалық одағы елімізге ешқандай оң нәтиже әкелген жоқ,
– дейді саясаттанушы.
050013, ҚР, Алматы қ., «Керемет» ықшамауданы, 7 үй, 39 корпус, 472 кеңсе