Ашаршылық шындығы. Қазақ даласы «ұлттар лабораториясына» қалай айналды?

Бұл туралы елге жазушы Смағұл Елубай жеткізген еді:

«Жақында Мырзатай Жолдасбеков ағамыз профессор Шолошниковтың Орынборда 1921 жылы шыққан кітабын берді. Онда қазақ халқының саны 1911 жылы 8 миллион болды деп көрсетілген. Ал бұған дейін отандық ғалымдар алашшылардың ауызша айтқан дерегіне сүйеніп келген. Қазақ саны 4,5-5 миллион десіп жүрдік. Сондықтан бұл кітаптың тарихи ақтаңдақ беттерді толтыруда маңызы зор екені сөзсіз», деді ол.

Демек, бұл дерек екі ашаршылыққа дейін ақ патша кезінде де қазақ халқы санының баудай қысқарғанын айғақтайды. Енді осы дерекке сүйеніп, демографиялық сызба жасап көрелік.

1911 жылда қазақ саны 8 млн болды десек, онда әр жылдағы санақ мәліметтеріне сүйене келсек, оны 90 жыл өткен соң (!) (сызбаға қараңыз) ғана жаңғырта алған екенбіз. Ал екінші ашаршылық алдындағы көрсеткішімізге 40 жылдан кейін (!), яғни 1969 жылы қол жеткіземіз.

1926 жылдан бастап 1959 жылдар аралығын қамтитын санақты тарихшы, заңгер Жетпіс Талдыбаевтың еңбегінен алдық.

Онда қазақ саны – 1926 жылы 3 млн 713 мың 394, жалпы республика халқының 57,1 пайызын құрайды делінеді.

Ал 1939 жылы 2 млн 327 мың 625 болып, республика халқының 37,8 пайызын құраймыз, ал орыстың үлесі осы кезде жергілікті ұлттан 2 пайызға асып түседі.

Осыдан-ақ түрлі тарихи оқиғалар арқылы

тұрғылықты ұлт санын кеміту, қазақтың ұлы даласын ұлттар лабораториясына айналдыру әу бастан ойластырылғанын аңғаруға болады. Бұл санақ деректері – социализмнің бет-пердесін ашатын, большевиктер жүйені алмастырғанымен, империялық пиғылдың еш өзгермегенін танытатын фактілер.

Голощекиннің кіші Қазан төңкерісіне дейінгі уақытта қазақ даласында 372 шаруалар көтерілісі болып, оның барлығы аяусыз басып-жаншылған. Онда да бұл фактілерді тәуелсіздік алғаннан кейін біліп жатырмыз. Осы жағынан алғанда,

қазақты қынадай қыру саясатын большевиктер бірден қолға алған деуге болады.

Ашаршылықты ушықтырған күштеп ұжымдастыру салдарынан қазақтың қолындағы малының алынып қойылуы еді.

Егер 1929 жылы қазақтың қолында 40 млн мал басы болса, 1933 жылда одан қалғаны – 4,5 млн, яғни небәрі төрт жыл ішінде мал саны 10 есеге (!) азаяды. Әр отбасы үйде кем дегенде 40-тан аса мал басын ұстаса, аштықтан соң әр үйден екі-ақ бас кездестіруге болған.

Азаматтық соғыс кезінде қылышын жалаңдатқан қызылдардың да, ақтардың да алдындағы малын, барын тартып алып, қазақты басынғаны жайлы тарихи деректер толық ашылмаған.

Ашаршылықтан кейін де қазақтың басынан қара бұлт сейілген емес. ІІ-дүниежүзілік соғысты айтпағанның өзінде оның алды мен артындағы «ұлтшылдар», «тап жаулары», «әлеуметтік қауіпті элемент» ретінде қазақтар саяси-қуған сүргінге ұшырап отырған.

1920 жылдан басталған саяси қуғын-сүргін 1950 жылдарға, яғни Сталин көз жұмғанға дейін бір сәтке дамыл таппаған. Шамамен 200 мың қазақ саяси қуғын-сүргінге ұшыраса, оның 25 мыңы ату жазасына кесілген делінеді тарихи деректерде.

Ашаршылық кезеңін зерттеген Мәмбет Қойгелдиев, Талас Омарбеков, Манаш Қозыбаев, Қайдар Алдажұманов, Жұлдызбек Әбілғожин сынды ғалымдардың қай-қайсысының еңбегін алып қарастырсаңыз, «ашаршылық кезеңі әлі толық бағасын алмады», деп қадап көрсетіледі.

Қазір қол жеткізіп отырғанымыз 1911 жылғы дерек, ал оған дейінгі демографиялық көрсеткіштер неге беймәлім, ол деректерді ашу неге қиынға түсуде? Біз бұған тарихшылар болашақта жауап береді деп сенеміз.

Kaz365.info.kz мұрағатынан алынды