Жеңілдікпен автонесиелер енді болмайды. Бірақ бұл қорқынышты жағдай емес

Жеңілдетілген автонесиелеу бағдарламасы Қазақстанда 2015 жылы іске қосылды. Негізгі идея сатып алушыға да, өндірушілерге де (өнімге деген сұраныстың артуы) пайда әкелетін төмен мөлшерлемемен несие беру болды.

Бағдарлама шарттары бірнеше рет өзгерді: қарыз алушыларға қойылатын талаптар да, пайыздық мөлшерлемелер де өзгерді. 2019-2020 жылдары жобаны іске асыруға жалпы сомасы 40 млрд теңге бөлінді. Соған қарамастан қаражат револьверлік принцип бойынша бөлінді: несиелерді өтеуден түскен ақшаға жаңа несиелер беріліп отырды.

Бағдарлама басталғаннан сәттен алты жыл өткен соң, бағдарламаны қысқарту туралы шешім қабылданды.

Бұл туралы 23 маусымда белгілі болды – ҚР Ұлттық Банкі тиісті мәлімдеме жасады.

“Басқарманың 2021 жылғы 24 мамырдағы №56 шешімімен бағдарлама өз жұмысын тоқтатты. Соған қарамастан Қазақстанда өндірілген жеңіл автокөліктерді сатып алушыларға несие беру үшін Ұлттық Банк бұрын бөлінген 40 млрд теңге сомасындағы қаражатты одан әрі пайдалану мүмкіндігін қарастырған”, – деп түсіндірді Ұлттық Банкте.

Ауыр, бірақ айтарлықтай емес

Нарық үшін мемлекеттік қолдау бағдарламасы маңызды, бірақ айтарлықтай емес. Автонесие беру нарығын зерттеу нәтижелерін жариялаған “бірінші кредиттік бюроның” талдаушылары осындай қорытындыға келді.

“ҚДБ (Қазақстан даму банкі – еск. авт.) деректері бойынша, 2015 жылдың көктемінен бастап 2021 жылдың сәуір айының соңына дейін жалпы сомасы 139,6 млрд теңгеге шамамен 27,5 мың несие берілді. Бұл осы кезеңде берілген автонесиелердің жалпы санының 10,2% және жалпы сомасының 12,9%”, — #FCBAnalytics аналитикалық орталығының есебінде айтылған.

Қазақстанда автонесие беруді дамыту мемлекеттің қатысуынсыз да жүреді.

2021 жылғы қаңтар-сәуір айларындағы қорытындылар бойынша берілген несиелер саны өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 24,3% – ға жоғары болды. Ағымдағы жылдың 4 айында жалпы сомасы 132,7 млрд теңгеге 27 588 несие берілді. Яғни, алты жыл ішінде мемлекеттік бағдарлама бойынша берілген несиелер санымен бірдей.

“Бұл өз кезегінде портфельдің өсуіне алып келеді және қазақстандықтардың бұрынғы несиелерін жапқаннан гөрі жаңа автонесиелерді белсенді түрде алып жатқанын көрсетеді.

Автонесиелеу портфелінің жалпы көлемі 12 айда 36,5%-ға артып, 818,1 млрд теңгеге жетті. Ең жоғары өсу қарқыны оңтүстік өңірлерде, ал ең төмені – республиканың батысында”, – деп атап өтті бірінші кредиттік бюрода.

Пайдасы болды ма?

Жеңілдікті несиелеу бағдарламасы туралы айтатын болсақ, оның міндеттерінің бірі автопаркті жаңарту болғанын ұмытпаған жөн. Бірақ айтарлықтай жетістікке жету мүмкін болмады. Автонесие беру көлемінің артуына және мемлекеттік бағдарламалардың іске асырылуына қарамастан, республика автопаркі айтарлықтай ескі күйінде қалып отыр.

Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша республикада тіркелген жеңіл автокөліктердің жалпы санының 64,3% – ын шыққанына 10 жылдан асқан көліктер құрайды.

“Автопарктің жасына байланысты жағдайды көліктерді маркалар бойынша бөлу айқындай түседі. Топ-5 ең танымалдары (тіркелген автокөлікдер саны бойынша) – ВАЗ 21063 және AUDI 100, олар көптеген жылдар бойы шығарылымда жоқ.

Volkswagen Passat және Golf-тың көпшілігінің (қазақстандық жолдарда ең көп кездесетін автокөлікдердің топ-5 құрамына кіреді) жасы 10 жылдан асқан. Жалпы, егер автокөліктің топ-10 маркасын алсақ, техниканың 87%-ның жасы 10 жылдан асады. Топ-20 үшін бұл пайыз 80,6%-ды құрайды”, — деп есептеді бірінші кредиттік бюро.

МҚҰ алға басып келеді

Жалпы, сарапшылар осы сегменттегі нарықтың жоғары әлеуетін бағалап отыр. Қазір республикадағы әрбір оныншы автокөлік несиеге сатып алынады. Оларды беретін тек банктер ғана емес.

“Автонесиелеу – бұл өнімді нишалардың бірі, ондағы МҚҰ-ң несие беру үлесі дилерлер мен автосалондардағы жаңа көліктерге несие беру арқылы 37% – ға жетеді”, – делінген #FCBAnalytics есебінде.

Бірақ МҚҰ жергілікті жерде жұмыс істейді. Микроқаржы ұйымдарының бүкіл портфелінің үштен екісі республикалық маңызы бар қалаларға тиесілі. Онда олардың жалпы автонесиелендірудегі үлесі 22,5%-ды құрайды.

Сондай-ақ, МҚҰ-да несие беру қарқыны банктерге қарағанда жоғары екенін атап өткен жөн. 2021 жылдың басынан бері банктік несиелердің жалпы көлемі 10,1% – ға, ал соңғы 12 айда 29,5%-ға өсті. Ал МҚҰ-да бұл көрсеткіштер тиісінше 17,2% және 81,5%-ды құрайды.