Жемқорлықпен түрікменше күрес: ең ірі қылмыскерлер бостандықта жүр – БАҚ-қа шолу

Наурызда кіші Бердімұхамедов Президент болғанға дейін, дереккөздер мемлекеттік мекемелер мен дүкендердегі ауқымды тексерулер туралы хабарлады. Кеше Президент Сердар Бердімұхамедовтің қатысуымен өткен Қауіпсіздік кеңесінің отырысында Түрікменстанның Бас прокуроры Батыр Атдаев сауда және сыртқы экономикалық байланыстар министрлігінің шенеуніктері жасаған сыбайлас жемқорлық қылмыстарын тергеу нәтижелері туралы есеп берді.

Ол жақында жүргізілген тексерулер нәтижесінде Ахал уәлаятының сауда құрылымдарында дүкендерде ашық сатылымнан ұн мен өсімдік майын жоғары бағамен сату үшін жасырған адамдар анықталғанын мәлімдеді.

Елде өнеркәсіп дағдарысы мойындалмай отыр

Есепте Уәлаят және Этрап тұтынушылар одағының, қойма меңгерушісі мен сатушылардың басшылық лауазымдарында жұмыс істеген 14 азаматтың есімі берілген. Бұл туралы мынадай хабар таралды:

төртеуі 20 жылға бас бостандығынан айырылды, біреуі 15 жыл, тоғыз адам 8 жыл түрмеде отырады

Бұдан басқа, ірі сомалар, қымбат автомобильдер мен басқа да мүлік мемлекет пайдасына алынатын болыпты.

Мемлекеттік телеарнадағы репортажда ұсталғандардың кісендеулі тұрғанын, жылағанын және өздеріне қарсы айғақтар беретіні көрсетілген. Ұсталғандардың контрабандамен әкелінген мүлкі де көрсетілді.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы “аяусыз күрес” туралы мәлімдемелер түрікмен шенеуніктерінің сөйлеген сөздерінде жиі айтылады, бірақ қарапайым азаматтар журналистермен сөйлескенде тіршіліктің барлық саласында сыбайлас жемқорлық жайлағанын айтады.

Шетелдік шолушылардың жазуына қарағанда, билік қолына түсіп, жылап жатқан бұрынғы шенеуніктерді көрсету арқылы қоғамның назарын нақты проблемалардан алшақтатуға тырысу әрекеті бар.

“Қазір Түркіменстанда болып жатқанның бәрі — азық-түліктің жетіспеушілігі мен қымбаттығы үшін жауапкершілікті алыпсатарларға ауыстырудан, басқаларды кінәлап, кемшіліктерін жасырудан басқа ештеңе емес”, – деді Қазір Прагада тұратын түрікмен жазушысы Худайберда Халла.

Түрікмен билігі мемлекеттік дүкендерде азық-түлік дағдарысымен байланысты экономикалық қиындықтар бар екенін мойындамай отыр.

Әйелдерге елден шығуға тыйым салына ма?

Сонымен бірге, әйелдерге қатысты бұрын-соңды болмаған шектеулермен қатар, ел билігі олардың мемлекеттен тыс жерлерге кетуіне толық тыйым салу мәселесін қарастырып жатыр.

Бұл туралы портал Түрікменстан Үкіметіне жақын бір-біріне тәуелсіз екі дереккөзге сілтеме жасай отырып хабарлады.

— Әйелдердің елден кетуіне тыйым салу туралы түпкілікті шешім әлі қабылданған жоқ. Алайда, бұл мәселе қазір Халк Маслахата төрағасы болып отырған Президент пен бұрынғы мемлекет басшысы деңгейінде қызу талқылануда.

Алдын ала жоспар бойынша, әйелдерден шетелге шығу паспорттарын алып қою жоспарланған

Талқыланған ережелерге сәйкес, мемлекеттік комиссия негізінде шетелде емделуге рұқсаты бар немесе азаматтығынан шыққан адамдар үшін ерекше жағдайлар жасалады. Шектеулер шетелдік жоғары оқу орындарына оқуға барғысы келетін қыздарға да қатысты болады.

Дереккөздің айтуынша, жоғары лауазымды шенеуніктер басқа елдерге баратын әйелдер “елдің беделіне нұқсан келтіреді” деп санайды.

— Сыртқы істер министрлігі мен көші-қон қызметінде түрікмен азаматтарының қатысы бар қылмыстарды бақылайтын арнайы топтар бар. Бұл топтар кейінгі екі жылда Түрікменстан азаматтарының басқа елдерде, әсіресе Түркияда жасаған қылмыстар саны өсті деген қорытындыға келді. Атап айтқанда, жезөкшелікпен айналысатын түрікмен әйелдері көп. Шамасы, олардың пікірінше, мемлекетке тек әйелдер ғана масқара бола алады, сондықтан оларды жібермеуге шешім қабылдады”, — деді ол.

Үкімет пен мемлекеттік БАҚ елден тыс түрікмен азаматтары туралы, сондай-ақ олар кез келген жағдайда қатысы болған қылмыстар туралы мәліметтерді жарияламайды.

Сонымен бірге, кейінгі бірнеше жыл ішінде басқа елдерде, әсіресе Түркияда тұратын және жұмыс істейтін түрікменстандықтар туралы мәліметтер жиілеп кетті, олар пандемияға байланысты жұмысынан айрылып, өз отанына оралу мүмкіндігі болмаған.

Авторитарлық пропаганданың жаңа деңгейі

Гурбангулы Бердімұхамедовтің шығармашылығы түрікмен мешіттеріне де жетті. Хазірет Омар мешітіндегі мерекелік дұғада Түрікменстан мүфтиі намаз басталар алдында Гурбангулы Бердімұхамедовтің кітабы бойынша дәріс оқыпты. Бұл акция мемлекеттік теледидар эфирінде көрсетілген.

Мемлекеттік БАҚ хабарына қарағанда, барлық аймақтық мешіттерде осындай дәрістер оқылыпты

Бақылаушылар түрікмен дінбасыларының мұндай қадамын ислам дінінің мемлекеттік саясатқа араласуының тағы бір дәлелі деп бағалайды.

Орталық Азия бойынша сарапшы Брюс Панниер радиоға берген сұхбатында Азатлык Бердімұхамдовтің мешіттердегі кітабы бойынша дәрістерді оның шығармашылығын мұсылмандар үшін қасиетті жазбалармен бір деңгейге қою әрекеті деп атады.

Сонымен бірге, сарапшының айтуынша, мұндай қадам басқа мұсылман елдеріндегі ислам дінбасыларын ашуландыруы мүмкін.

“Олар оның тек Аркадаг емес, тек Түрікменстанның бұрынғы президенті ғана емес, маңыздылығы бойынша Аллаға тең емес, басқа адамдармен салыстырғанда Жаратушыға жақын адам екенін айтқысы келеді” дейді Панниер.

Сарапшы түрікмен мешіттерінде болып жатқанның бәрін “клоунада” деп атады. Ол ислам діні пайда болғаннан бері діни дінбасылар көбінесе, тіпті өте жиі мұсылмандар арасында билеушілердің еркіне бағыну, оларды құрметтеу және ұстану қажеттілігін уағыздағанын еске салды. Бұл мұсылмандар үшін қолайлы ереже болып саналды. Бірақ

егер билеушінің кітаптары жазбалармен бір деңгейге қойылса, бұл “қызыл сызықтан өту” болып саналуы мүмкін

“Түрікменшілік” деп аталатын халық арасында насихат (түрікмен негіздері мен дәстүрлері) Түрікменстан үшін жаңа құбылыс емес. “Түрікменшілік” ресми риторикада бұрыннан ерекше орын алған, бірақ мешіттерде уағыздау арқылы түрікмен билігі, бақылаушылардың пікірінше, ұлттық негіздердің мемлекеттік насихатын жаңа деңгейге шығарған.