Ұлттық қордағы қаражат таусылып қалса не болады?

Ұлттық қордан екінші ай қатарынан валюта сату 1,1 млрд долларды құрады. 2021 жылдың басынан бастап Ұлттық қордан валютаның жиынтық сатылымы 5,4 млрд долларға жетті. Ұлттық қорға мұндай шығындар не үшін қажет және қашанға дейін шыдай алады? Ал егер «қаржылық жастық» бәрібір аяқталса не болады. Осы және басқа сұрақтарға TeleTrade ақпараттық-талдау орталығының жетекшісі Сергей Лысаков жауап берді.

Қазір активтер көлемі ЖІӨ-нің 31%-дан сәл асады

— 2020 жылдың қаңтарында Ұлттық қор жарты миллиард доллардан аз сатты, ал қазір олар айына миллиард доллардан сатуда. Екі еседен артық өсу немен байланысты?

– Бюджеттің ЖІӨ-нің 3,5%-ына жоғары тапшылығын қаржыландыру қажеттілігімен. Ұлттық Қор тарапынан республикалық бюджетке жылдық трансферттер көлемі 2021 жылы бастапқы жоспарланған 3,7 трлн теңгеге қарағанда 4,5 трлн теңгеге дейін ұлғайды. Елдегі сайлау циклі 25 шілде айынан  басталғанын ескере отырып,

маусым-шілде айларында сайлау алдындағы уәделерді іске асыруға бюджетке трансферттерді ұлғайту

дұрыс көрінеді

Әсіресе, бюджетке өзгерістер тек мамыр айының соңында бекітілгенін ескерсек. Олар нысаналы трансферт мөлшерін ұлғайтты.

Өткен екі айдағы трансферттердің номиналды мәндегі көлемі рекордтық емес. Осылайша, 2020 жылдың сәуір айында көлем 706 млрд теңгені, маусым айында – 608 млрд теңгені, ал шілде айында – 455 млрд теңгені құрады. Егер жылдық көрсеткішпен қарасаңыз, онда рекорд 2020 жылмен қайталанып отыр. Бірақ ЖІӨ -ге қатысты 2021 жылы трансферт көлемі азырақ.

Трансферт мөлшері де республикалық бюджеттің кірісіне қатысты аз. Жалпы көлемі 2017 жылдың деңгейіне сәйкес келеді,

ол уақытта банктік жүйені қайта капиталдандыруға қаражат бөлінген болатын

Яғни, жалпы, республикалық бюджетті Ұлттық қор қаражаты есебінен қаржыландыру көлеміне қарағанда, Қазақстан экономикасы дағдарыста тұр деп айтуға болады. Ұлттық қор қаражатын жұмсаудың осындай қарқыны

2022 жылдың соңына қарай ЖІӨ-нің 30% – ында төмендемейтін қалдық деңгейіне қол жеткізуге алып келуі мүмкін

2021 жылы қор активтерінің көлемі ЖІӨ -нің 31% -дан астамын құрайды.

Валютаны белсенді түрде сатқан квазимемлекеттік сектор

– Сарапшылардың бір бөлігі валютаны теңгені қолдау мақсатында ғана сатты деп санайды.

– Валюта сату жылдамдығының өсуі теңге бағамына әсер еткені сөзсіз. Маусым-шілдеде американдық валютаның халықаралық нарықтағы бағамы

ФРЖ тарапынан ақша-кредит саясатын қатаңдату күтілуіне байланысты белсенді түрде өсті

Бірақ бұл кезде теңге долларға қатысты 430-дан 425-ке дейін нығайды. Ұлттық қордың қолдауынсыз бағам біршама жоғары болар еді.

Квазимемлекеттік сектор тарапынан валютаны сату өте маңызды екенін ескерген жөн. Олар 2020 жылы 2,1 миллиардқа қарсы 4,79 миллиард долларды құрады. Ұлттық Қор тарапынан валютаны сату 2021 жылғы қаңтар-шілде айында 5,4 млрд. құрады, яғни егер маусым-шілде айында Ұлттық Қор тарапынан валютаны сатудың жоғарылатылған көлемі, сондай-ақ валютаға сақталып отырған сұранысты ескере отырып, салықтарды төлеу үшін компаниялардың валютаны сатуы ескерілмесе

ұлттық валютаның долларға қатысты бағамы бұрынғысынша 430-432 теңге деңгейінде болуы мүмкін

Әрине, мұнай бағасының жоғары болуына белгілі үміттер бар. Олар енді 2020 жылдың қаңтарындағы «пандемияға дейінгі» деңгейге көтеріліп қана қоймай, одан асып кетті. Сонымен қатар, мұнайдың нақты орташа бағасы барреліне 68 доллардан асады. АҚШ Энергетика министрлігінің соңғы болжамы бойынша 2021 жылы Brent маркалы мұнайдың орташа бағасы барреліне 68,71 доллар болады.

Алайда, Goldman Sachs американдық инвестициялық банкі сияқты нарықтың ірі қатысушылары нарықтағы “қара алтынның” жетіспеушілігін және Brent бағасының барреліне 80 долларға дейін өсу мүмкіндігін көрсетеді. АҚШ Энергетика министрлігі сонымен қатар Brent-тің орташа бағасының 2021 жылдың тамыз-қараша айларында 72-ге дейін өскенін көрсетеді. Қалай болғанда да, бұл бағалар ҚР бюджетіндегі барреліне 50 долардың орташа бағасынан едәуір асады.

Іс мәжбүрлі девальвацияға дейін жетуі мүмкін

— Осындай қарқынмен Ұлттық қордың резервтері ұзаққа созыла ма?

– Сонымен қатар, Ұлттық Банк тиімдірек активтерге инвестиция салу арқылы инвестициялық кірісті ұлғайту бойынша шаралар қабылдауда. Мысалы, дамушы елдердің акциялары, корпоративтік облигациялары мен еурооблигациялары. Дегенмен,

2022 жылдың соңына қарай қаражаттың таусылу тәуекелдері орташа деңгейден жоғары болып қалады

— Сонда бізді не күтіп тұр?

– 2021 жылдың қыркүйегінде АҚШ ФРЖ ақша-кредит саясаты қатаңдатылғаннан кейін қор нарықтарында түзету жүргізілуі мүмкін. Егер осымен қатар нысаналы трансферт соңғы екі жыл деңгейіне жақын көлемде сақталса, онда бұл мынадай

не бюджетті шұғыл секвестрлеу, не ұлттық валютаны мәжбүрлеп девальвациялау қажеттілігіне қарай

әкелуі мүмкін. 

Ең нашар жағдайда, мұндай девальвация ағымдағы айырбас бағамының 15% -на дейін жетуі мүмкін. Соған қарамастан, билік теңгенің күрт құнсыздану жолына түспеуі ықтимал. Бірақ оны 2022 жылы бір доллар үшін 440-450 теңгеге дейін біртіндеп әлсіретуге әбден болады. Әрине, бұл жағдайда да Ұлттық қордан берілетін мақсатты трансфертті ұмытқан дұрыс.

Мұнай нарығындағы жағдай, металлургия өнімдерін өндіруге арналған шикізат пен металға бағаның жоғары болуы Қазақстан экономикасының дамуына қолайлы.Оның үстіне, қазір

елде шикізаттық емес сектордың дамуына қолдау көрсетудің бірегей мүмкіндігі пайда болды,

өңдеу өнеркәсібі жоғары өсу қарқынын көрсеткен жағдайда.

Ағымдағы жағдайда теңге бағамына мұнай бағасы айтарлықтай әсер етеді. Шілде айының ортасында және тамыздың басында кейбір түзетулерге қарамастан, олар Brent баррелі үшін 68 доллардан төмен түсуге тырыспайды. 2021 жылғы сәуір айында ҚР экономикасының өсу траекториясына шығуы шикізаттық емес өнім өндірісі көлемінің ұлғаюына ықпал етті. ОПЕК+ келісімі шеңберінде Қазақстанда мұнай өндірісі мен экспортының көлемін қалпына келтіру және 2022 жылы мұнайдың жоғары орташа бағасын сақтау экономиканы дамытудың одан әрі драйвері болады.