Үкіметтің жеңіліс тапқан шайқасы: импортты алмастыру бағдарламасы

Инфляция қуып жетіп, басып озады

Осы міндеттерді іске асыру үшін таңдалған құралдар:

• бірқатар азық-түлік тауарларына экспорттық шектеулер
• ЖЖМ бағасына шектеу қою
• әлеуметтік маңызы бар тамақ өнімдерінің сауда объектілері үшін шекті сауда үстемелерін белгілеу

Сол кезде қаржы секторы шенеуніктерінің оптимистік болжамдары 2022 жылдың соңына қарай инфляция деңгейін 6-6,5% дәлізінде ұстап тұра алады деп болжаған болатын. Бірақ наурыз айында Ұлттық банк төрағасы Ғалымжан Пірматов геосаяси жағдайдың нашарлауына және сыртқы тәуекелдердің іске асырылуына байланысты инфляция бойынша болжам ұлғаю жағына қарай қайта қаралып жатқанын хабарлады.

Маусым айының басында монетарлық билік инфляция бойынша болжамдарды екі таңбалы санға қарай қайта қарап, 2022 жылдың соңына қарай дәліздің 13-15%-ға жететінін атады

Алда тағы алты ай бар, ал азық-түліктің бағалық қол жетімділігі нашарлай бермек. Сондықтан жыл басында қабылданған шаралар тиімді жұмыс істейтіні нақты емес. Шындығын айтқанда инфляциямен күрес бізде бірінші жыл жүргізіліп жатқан жоқ, және республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті өз есептерінде қабылданған шараларды тиімсіз деп атаған.

Үкіметтің 2021 жылғы есебіне жақында жасаған қорытындысында есеп комитеті 2021 жылдың қаңтар-желтоқсан айларында тұтыну бағаларының индексі 2020 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 108%-ды құрағанын мәлімдеді.

Атап айтқанда,

• азық-түлік бағасы 10,8%-ға
• азық-түлік емес тауарлар – 6,9%-ға
• халыққа арналған ақылы қызметтер – 5,5%-ға қымбаттаған.

Жылдық инфляция да белгіленген нысаналы дәлізден 4-6%-ға асып, 8,4%-ды құрады.

Қымбат – демек бай

Ең қызығы, ең үлкен өсім ауылшаруашылық өнімдеріне қатысты болған, біздің еліміз дәстүрлі түрде ауыл шаруашлығы өнімдеріне деген өз қажеттіліктерін жауып қана қоймай, сонымен бірге экспорттап отырған. Қымбаттаған өнімдер:

• қызылша – 73%
• қырыққабат – 37,5%
• күнбағыс майы –30,1%
• сәбіз – 29,5%
• картоп – 20,2%
• құмшекер – 15,3%

Сонымен қатар, есепте 2021 жылы азық-түлік тауарларының ішкі бағасына проинфляциялық қысым әлемдік азық-түлік бағасының өсуіне ықпал еткені атап өтілді.

Мысалы, күнбағыс майы мен оны өндіруге жұмсалатын шикізат бүкіл әлемде егіннің нашар шығуына байланысты қымбаттады

Азық-түлік емес тауарлардан 2021 жылы баға айтарлықтай өскендері:

• дизель отыны – 46,5%
• сұйытылған газ (баллондарда) – 36,8%-ға
• бензин – 19,6%
• қатты отын – 8,7%

Ұлттық банк бұл процесті карантиндік шектеулердің әлсіреуіне байланысты экономикалық белсенділіктің қалпына келуімен, жанар-жағармайдың жекелеген түрлерінің өзіндік құнының өсуімен және экспорттың жоғары болуына байланысты ішкі нарықтағы дизель отынының тапшылығымен түсіндірді. Көмірге келетін болсақ, ол электр энергиясының, ЖЖМ бағасының өсуіне, жалақының өсуіне және негізгі құралдарға қызмет көрсетудің қымбаттауына байланысты қымбаттады.

Ақылы қызметтердің ішінде жалға берілетін тұрғын үй нарығы мен электр энергиясын жеткізу инфляцияға аса сезімтал болып шықты. Мұнда бағаның өсуі тиісінше 19,8% және 9,3%-ды құрады. Түсініктеме дәл сондай – экономикалық белсенділіктің пандемиядан кейінгі қалпына келуі.

Ал карантин шаралары әлсірегеннен кейін студенттердің күндізгі оқу жүйесіне оралуы тұрғын үйді жалға алу бағасының өсуіне ғана емес, сонымен қатар жоғары білім алудың 12,9%-ға өсуіне себеп болды.

Инфляция импорты

2021 жылы Есеп комитетінде баға өсуінің факторларының бірі ретінде теңге бағамының тұрақсыздығы аталды. Ішкі бағаларға қосымша жалпы проинфляциялық қысым Қазақстанның негізгі сауда әріптестері-елдеріндегі инфляциялық процестерді жеделдегенін де көрсетті. Қырғызстанда инфляция 11,2%-ды, Беларусьте — 10%-ды, Арменияда – 7,7%-ды құрады.

Сондықтан ЕАЭО елдерінен Қазақстанға келген инфляция импорты – дәлелденген факт

Есеп комитетінің деректері бойынша, егер импорттық түсімдердің бағасы жалпы жылдық мәнде 13,5%-ға өссе, олардың ЕАЭО елдерінен құны 24,9%-ға ұлғайды.

Импортты алмастыру және Министрлер Кабинетінің амбициясы

2022 жылғы сәуірде вице-премьер Ералы Тоғжанов Қазақстанның 2025 жылға дейін импортты алмастыру мақсатында 900 инвестициялық жобаны іске асыруға ниетті екенін мәлімдеді. Оның ішінде азық-түлік бойынша импортқа тәуелділіктен 100% дерлік арылу болды. Көптеген сарапшылар үкіметтің бұл өршіл жоспарларына күмәнмен қарады.

Бұл объективті еді, өйткені еліміз 1998-1999 жылдардан бері қағаз жүзінде импортты алмастырумен айналысып келеді. Нәтижесі белгілі

Ал 2021 жылғы Өнеркәсіптік өндірістің нақты көрсеткіштері, олар Есеп комитетінің Үкіметтік есепке берген қорытындысынан алынды.

Өнеркәсіп өндірісінің көлемі 37 трлн 46 млрд теңгені құрап, өткен 2020 жылмен салыстырғанда 3,8%-ға өсті. Нақты не артты?

• карьерлерді өндіру және игеру – 1,7%-ға
• өңдеу өнеркәсібі – 5,5%-ға
• электр энергиясымен, газбен, бумен, ыстық сумен және кондиционерленген ауамен жабдықтау – 4,8%-ға өскен.

Ауыл, орман және балық шаруашылығы өнімдері мен қызметінің жалпы өндірісінің көлемі 7 трлн 376 млрд теңгені құрады. Өсімдік шаруашылығындағы өндірістің 6,7%-ға азаюы аясында 2020 жылмен салыстырғанда 2,5%-ға төмендеген.

Құрылыс жұмыстары мен қызмет көрсету көлемі 7,6%-ға өсіп, 5 трлн 495 млрд теңгені құрады.

Бөлшек және көтерме сауда көлемі тиісінше 6,5%-ға және 10,5%-ға өсті. Бөлшек сауда 13 трлн 363 млрд-ты, көтерме сауда — 28 трлн 835 млрд-ты құрады.

Жекелеген карантиндік шараларды сақтау есебінен байланыс қызметтерінің көлемі 12,9% — 1 трлн-ға дейін өсті.

Көлік жалпы алғанда 597 млрд теңге көлеміндегі жүк айналымы және 106,8 млрд теңге көлеміндегі жолаушылар айналымы есебінен 3,6%-ға өсті.

Нақты мәнде 2021 жылы өндірілген ЖІӨ көлемі 81 трлн 269 млрд теңгені құрады, өсім 4%

Шынында да, Үкімет болжанғандай, ол пандемияға дейінгі көрсеткішпен теңелді. Бұл үкіметтің іс-қимылы үшін қуануға болатын жалғыз көрсеткіш тәрізді.