Тоқаев бағыт берді, ал Үкімет шешімдерді ұсынуы тиіс – Құсайынов

– Делдалдарға қарсы күрес жүргізгеннен пайда жоқ, өйткені олардың арасында әділетсіз нарықтық еместері де бар, ал үлкен міндеттер жүктелген әділеттілері де бар. Мысалы, КСК көрсетілген қызмет үшін ақша алады және коммуналдық кәсіпорындар алдында жауап береді, бұл жағдайда олар бүкіл үйдегі жарық немесе судың өшпеуіне жауапты. Яғни, КСК міндеті – процесті бақылау.

Және де базардағы делдалдармен күрес те көрініс береді. Егер тікелей егістік басындағы фермерлерге барып, өнімін сатып алып, базарға апаратын компаниялар болса, олармен неге күресуіміз керек? Өйткені, фермердің өзінің баруға уақыты жоқ, ол арзанырақ сатуға дайын

Кеңес заманындағыдай, ол кезде алыпсатарлармен күрес болды ғой — олармен күресті, бірақ ол бәрібір болды”, – дейді Құсайынов.

Экономиканы несиелеу

Оның айтуынша, банктерді нақты экономикаға несие беруге міндеттеу жоспары да күмәнді. Президент бұл үшін банктер тиімді жобаларды несиелендіруге ұмтылатындай реттеуші тетіктер құруды тапсырды. Бұл Ұлттық Банк пен Қаржылық реттеу агенттігінің жаңа басшыларының міндеті.

– Банктерді немесе қандай да бір басқа бизнесті осы бағытта бірдеңе жасауға қалай міндеттеуге болады? Олар салық төлейді – олардың бар міндеттемелері сол. Сонымен қатар, банк әрқашан несие беруге дайын – бұл оның негізгі қызметі.

Банкирлер депозиттер бойынша пайыздар төлейді және ешкімге ақша бермейтіндей ақымақтар емес. Береді, бірақ олар тәуекелдері аз және жақсы табыс келетін жерде ғана. Сосын сұрақ туындайды: бізде нақты экономикадағы, өндірістік сектордағы жобалар неге қауіпті және тиімсіз?

Мұндай жобаларды қалай несиелендіруге мәжбүрлеуге болады? Бұл тек қазақстандық өнімдерді ғана сатып алайық деп айтқанмен бірдей!

Адамдарды қалай мәжбүрлеуге болады? Адам егер пайдалы, жақсы және әлеуметтік қолжетімді болса, отандық өнімді сатып алады. Егер ол сатып алмаса, неге ол алмайтынын, бұл тауардың несі дұрыс еместігін және неге ол соншалықты қымбат екенін анықтау керек”, — дейді экономист.

Өзекті мәселелер

Сондай-ақ, президент барлық деңгейдегі әкімдердің бюджеттік тәуелсіздігін қамтамасыз ету қажеттігін жеке атап өтті. Құсайынов мұны іске асыру қажет өте қызықты идея деп санайды.

— Әр әкімнің белгілі бір икемділігі болуы керек. Біздің облыстарымыз экономика құрылымы, табыс табу бағыты бойынша әр түрлі. Кейбір әкімдерде, мысалы, кейбір сегменттерді дамыту үшін белгілі бір салықтық жеңілдіктер мен артықшылықтар беру мүмкіндігі болуы тиіс. Ал кейбіреулерінде, керісінше, талаптарды күшейту керек.

Осылайша, әкімдерге өңірлерде белгілі бір экономикалық саясат жүргізуге мүмкіндік беріледі. Ал ол үшін әрбір әкімге көбірек билік беру керек,

– дейді Құсайынов.

Экономистің айтуынша, Тоқаев көтерген кәдеге жарату алымы мәселесі өте өзекті болып тұр. Шындығында, бұл қаншалықты екені анық емес. Себебі қарсыластар әдетте келтіретін дәлелдер мүлде орынды емес.

– Әрине, бәрі арзан болғанын қалайды. Халықтың наразылығын көріп тұрмын, бірақ дәлелдерін көрмеймін.

Бұл газға қатысты оқиғамен бірдей: адамдар жағдай нашар екенін, бағалар көтерілгенін айтады, бірақ оның неге төмен болуы керектігін айтпайды. Дегенмен, біздің газ бен жанармай Ресейге кетіп жатқаны тәрізді қиындық бар.

Кәдеге жарату алымына қатысты президент белгілі бір дәрежеде бағаны төмендету қажеттілігі туралы мәлімдеп, “еститін мемлекет” тұрғысынан өтініштерді тыңдады. Оның даналығы сонда – ол қаншаға екенін айтқан жоқ. Бұл талқылау барысында шешілуі тиіс, — деп атап өтті Айдархан Құсайынов.

Іске асырудағы міндет

Мемлекет басшысы атап өткен тағы бір маңызды шара — ел ішінде қосылған құн өндірісін құруға қол жеткізу. Өйткені, негізінен Қазақстан тек шикізатты экспорттайды, ал дайын өнімді импорттайды. Бірақ, экономистің айтуынша, оған қол жеткізу оңай болмайды.

— Біздің мемлекеттік басқарудың проблемасы – ол қолмен басқаруға негізделген – “мәжбүрлеу”, “қол жеткізу”. Мәселені басқаша қою керек: бұл өндірістер іске қосылуы үшін қандай жағдай жасау керек

Ешкім жоғары қосылған құны бар өндірістер құруға міндетті емес. Сонда оған қалай қол жеткізуге болатыны түсініксіз. Шарттар нарықтық болуы керек, – деді ол.

Президенттің табысы аз қазақстандықтарға жалға берілетін тұрғын үйді субсидиялау туралы бастамасы да Құсайынов үшін түсініксіз болған.

– Мұны қалай жасау керек және ол қажет пе, жоқ па, даулы мәселе. Менің ойымша, президент қойған осы тапсырмалар мен міндеттердің барлығын міндеттер мен тапсырмалар ретінде емес, Үкіметтің ойланатын мәселесінің бірі ретінде түсіндіру керек

Экономикалық саясатты қандай бағытта құру керектігі туралы ойлануға бағыт берілді , — деп қорытындылады сарапшы.