«Тілдік патруль» ұлттық алауыздықты өршіту фактісін тексеруі керек – заңгер

Қуат Ахметов есімді азамат негізін қалаған YouTube каналда осыған ұқсас көптеген бейнелерді табуға болады. Олардың кейбірінде орыс тілді азаматтар кешірім сұрауға мәжбүр.

Мұқият тексеру қажет

Заңгер Сергей Уткин белсенділердің қызметіне өз бағасын берді — құқық қорғау органдары тексеру жүргізуі керек.

– Алауыздықты қоздыруға қатысты баптар бойынша, оның ішінде ұлттық және тілдік белгілері бойынша қорытындылар сарапшылардың қорытындысы негізінде жасалады.

Олар материалдарды қарап шыға салмайды, барлық сөзді, мазмұнын және т.б. мұқият зерттейді. Бірақ бір қарағанда, ұлттық араздықты қоздыруға бағытталған құқық бұзушылық белгілері бар,

— деп атап өтті ол.

Оның айтуынша, «белсенділер» рейдінен алынған бұл бейнекөріністерде, ең алдымен, көрерменде эмоция туғызуға және жағдайды әдейі ушықтыруға баса назар аударылады.

Фактілерді бұрмалау

— Мысалы, «Тек орыс тілділерге арналған өнімдер» деп аталатын бейне жарияланды. Көпшілік бірден: «Бұл қалай, бұл таза фашизм?!» –деп ойлайды. Автор ресейлік тауарларды көрсетеді, әрине, ақпарат орыс тілінде көрсетілген, өйткені олар Ресейден экспортталады. Ережеге сәйкес артқы жағында қазақ тіліне аудармасы бар стикер болуы керек. Бірақ автор өнімді басқа жаққа бұрмай, әдейі көрсетпейді.

Орыс тілінде сөйлейтін сатушыға келетін болсақ, оған не айтылғанын түсінбеген болар, видео авторы екпінді қайда қойғысы келсе сонда қойды. Видео қазақтарға дүкенде қызмет көрсетілмейді деген сарынға келеді. Менің ойымша, автор жағдайды түзетудің орнына «хайп ұстап» алғысы келеді, сондықтан заңнама шынымен сақталады, – дейді Уткин.

Заң бойынша

Заңгер Қазақстанда тіл туралы заңның жиі бұзылатынын жоққа шығармайды. Дүкенде қазақ тілінде сөйлейтін азаматқа орыс тілді сатушы сол тілде жауап бере алмайды. Немесе керісінше, қазақ тілді сатушы келушіге орыс тілінде жауап бере алмайды. Бұл көбінесе ауылдық шағын дүкендерде болады.

– Екі жағдайда да бұл дұрыс емес. Сатушы екі тілді білуі керек. Заң ұйымдарда (мемлекеттік және мемлекеттік емес) қызметкерлер оларға жүгінетін тілде жауап бере алуы керек дейді. Бірақ іс жүзінде бұл әрдайым сақталмайды. Негізінде, сатушының екі тілді білуі міндетті емес. Кәсіпкердің орыс тілді және қазақ тілді екі сатушысы болуы керек. Оларды бір ауысымда ұстау керек. Біреу оған қазақ тілінде сөйлегенін көре сала, қазақ тілді серіктесін жібереді. Бұл қалыпты жағдай. Стюардессаларда да солай –егер олар тілді түсінбесе, оларды жазғыруға болмайды. Экипажда әрқашан мәселені шешетін адам болады, – дейді Уткин.

Арандату және қорлау

Қазіргі жағдайда, егер блогер ана тілінде жауап берілмегендіктен әділетсіздікті көрсе, ол мемлекеттік органдарға хабарласуы керек еді.

Егер ол азаматтық белсенді болғысы келсе және интернетте видеолар таратқысы келсе, ол алауыздықты тудырмауы керек

— Мұны пікірлерден де көруге болады. Ол дұшпандыққа бейім аудитория жинап және одан да көп “отқа май құюда“. Бірақ неге оны тарату керек?

Немесе, мысалы: «Мейрамхананың иесі, гострабайтер Виталий қазақ тілін құрметтемегені үшін кешірім сұрайды» деген жазуы бар видеоны алайық (орфография мен пунктуация сақталған-ред.).

Шын мәнінде, видеодағы ер адам балағат сөздері үшін видео авторынан кешірім сұрады. Олардың арасында қақтығыс болғанын түсіндік, бірақ неге екенін білмейміз

Мейрамхана иесі белгілі бір адамға құрмет көрсетпеді, бірақ бізге оны тұздықпен береді, ол қазақ тілін құрметтемегені үшін кешірім сұрайды?. Мен мейрамхана иесін ақтамаймын, бірақ көпшілікті адастырып жатқанын көріп отырмыз. Роликте жиі қолданылатын «гастарбайтер» сөзі де аздап кемсіту. Блогер мұны әдейі жасайды деп тұжырымдады, – Сергей Уткин.

Көп сатылы тіл мәселесі

Саясаттанушы Данияр Әшімбаевтың айтуынша, бейнеролик авторлары ең алдымен тіл туралы заңдардың сақталуын тексеру әлі де мемлекеттік органдардың функциясы екенін ескеруі қажет.

— Бүгінгі таңда біздің еліміздегі нақты тілдік жағдай жеке филологтар мен патриоттар қалағандай емес. Бұған ешкім кінәлі емес. Бұл жерде мемлекет те тілдік бағдарламаларды сәтсіздікке ұшыратып отыр, және де қазақ тіліндегі контенттің сапасы нашар.

Қазақ тіліндегі көркем әдебиет тәуелсіздік жылдарынан кейін дамымады. Жаңа танымал авторлар жоқ,

мысалы, Мұқағали Мақатаев немесе Ілияс Есенберлин сияқты. Жалпы, соңғы жылдары қазақ тіліндегі әдебиетке деген сұраныс өте төмендеді.

Елімізде ғылым да дамып жатқан жоқ, қазақ тіліндегі ғылыми басылымдар жоқ. Тілге ғылыми қолдау жетіспейді. Қазақ тілді контенті бар әлеуметтік желілер бар. Қазақ тілінде шығармалар орындайтын «тойдың» әншілері бар. Болды. Негізінде тілдің қалған бөлігі өздігінен дамуда. Филологтар жаңа сөздер ойлап табады, бірақ оларды білетіндер аз, тіпті мамандар да білмейді.

Нәтижесінде тек ауызекі сөйлеу дамуда. Бұл процесс қазақ тілін дамытуға миллиардтаған қаражат жұмсайтын мемлекеттік саясатқа ешқандай қатысы жоқ, – дейді саясаттанушы.

Нақты әрекеттер жоқ

Әшімбаевтың айтуынша, Қазақстанның әлемдік кеңістікке бірігуі жағдайында орыс тілі мен ағылшын тілі қарым -қатынас дағдысы мен білімді меңгеру жағынан мемлекеттік тілден озып кетті. Ал еліміздің көптеген аймақтарында тек қазақ тілін білетін, орыс және ағылшын тілдерін білмейтін адамдардың қалыпты жұмысқа орналасуы мүмкін емес. Нәтижесінде, тұрғындар белгілі бір тілді таңдай отырып, бәсекеге қабілеттілікке, табыстылық пен ыңғайлылыққа баса назар аударады.

— Қазақ тілін жақтайтын патриоттар пайда болды. Бірақ олар үшін бір нәрсені жақсартудан гөрі, мысалы, мекемедегі белгі қалай жазылғанына қарап, жанжал шығару оңайырақ

Жалпы, жақында ұлттық патриоттар Ресей депутаттарының Қазақстан шекарасы туралы мәлімдемелеріне байланысты дау -дамайды қоспағанда, көзден таса болды.

Оларды ресейлік “Спутник” екпесін салып, тыныштандырды. Бірақ көкжиекте “тілдік патрульді” жүзеге асыратын блогер сияқты жаңа фигуралар пайда болады.

Әрекеттің осындай тұлғаларға бекітілмеген ешбір қисынға, ешбір беделге ие емес. Осылайша, олар ұпай жинайды немесе болашақта мемлекеттен «сүт» алу негізін жасайды

Қазақ тілін дамытуды жақтайтын нақты қайраткерлерді мен әзірге елімізде көріп отырған жоқпын, – деп қорытындылады саясаттанушы.