Теңгенің жасанды бағамы зейнетақы жинақтарына зиянын тигізуде

Қазір айырбас бағамының нақты деңгейі бір доллар үшін 500-600 теңгені құрауы тиіс екендігі туралы сарапшылар бірнеше рет айтқан болатын. Олардың пікірінше, қазіргі бағам ҚР Ұлттық қорынан едәуір валюта сомаларын айырбастаумен және 2020 жылдың наурыз айында енгізілген мемлекеттік компаниялардың валюталық түсімнің бір бөлігін міндетті түрде сатуымен жасанды қолдау тауып отыр.

Барлығы жеңіліс табады

Қазір бұл сатылымдар ескіруде, оны мамыр айының нәтижелері көрсетті. Ұлттық банкке осы айда ішкі нарықта $110,5 млн көлемінде инвалютаның артық ұсынысын сатып алуға тура келді, өйткені квазимемлекеттік сектор субъектілері валюталық түсімді $598 млн сатты.

Жағдайды Ұлттық қордан қаражатты айырбастау көлемінің айтарлықтай төмендеуі жеңілдетті. Ұлттық Банктен хабарлағандай, республикалық бюджетке трансферттер бөлу үшін мамырдың басында тек $4 млн сатылды, содан кейін қайта айырбастау талап етілмеді, өйткені трансферттер қорға түсетін түсімдер есебінен қамтамасыз етілді.

Бұдан басқа, инвестициялық портфельді әртараптандыруды қамтамасыз ететін зейнетақы активтерінің валюталық үлесін кемінде 30% деңгейінде ұстап тұру үшін мамырда осы мақсат үшін ішкі валюта нарығында $74,5 млн сатып алынды.

Дегенмен, мамырда нарыққа валюта ағыны сұраныстан асып кеткендіктен, теңгенің айырбас бағамы долларға қатысты нығаюды жалғастырып, 6,8%-ды — 415,6 теңгеге дейін қосты. Бұл жерде өнімі сыртқы нарықтарда бәсекеге қабілеттілігін жоғалтқан экспорттаушылар үшін де, инвестициялық табыстың төмендеуіне байланысты өз жинақтарын жоғалтқан БЖЗҚ салымшылары үшін де жақсы ештеңе жоқ.

Жақында Ұлттық Банк басшысы Ғалымжан Пірматов хабарлағандай, 2022 жылдың бес айында БЖЗҚ зейнетақы активтері бойынша кіріс емес, 154,1 млрд теңге инвестициялық шығын қалыптасты. Соңғы 12 айда зейнетақы активтерінің табыстылығы 4,1%-ға дейін төмендеді, бұл жылдық инфляциядан әлдеқайда төмен, ол мамыр айында 14%-ға дейін көтерілді.

Своптар нарығы өсуде

Валюталық своптардың биржалық нарығындағы жағдайға оралайық. Қазақстан қор биржасының (KASE) сарапшыларының деректері бойынша мамырда мәмілелер көлемі сәуірмен салыстырғанда тағы 9,3%-ға – $8 млрд 390,8 млн-ға дейін, абсолюттік мәнде – $712,8 млн-ға ұлғайды.

Естеріңізге сала кетейік, сәуір айында үш есеге немесе $1 млрд 906,4 млн-ға өсім қалыптасты, ал наурызда осы сектордағы айналымдар ақпанға қарай 3,2 есе немесе $3 млрд 989,3 млн-ға секірді.

Қазір мұндай мәмілелер тек доллар бойынша ғана емес, сондай-ақ еуро және Ресей валюталары бойынша жасалатындықтан, мұндай операциялардың жалпы көлемін KASE талдаушылары теңгелік, сондай-ақ долларлық баламаларда бағалайды.

Ұлттық валютада валюталық своп операцияларының жалпы көлемі мамырда 3 трлн 657,1 млрд теңгені ($8 млрд 533,3 млн) құрап, сәуір айына қарай 4,2%-ға өсті. Ал 2022 жылдың бес айында 2021 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 2,4 есе — 11 трлн 845,5 млрд ($26 млрд 198,3 млн) дейін өсім қалыптасты.

Сондай-ақ, бұл нарықта “Қазақстан Халық банкі”, ForteBank және мемлекетаралық “Еуразиялық Даму Банкі” бар. Соңғы негізгі акционер — Ресей, Бірақ бұл банк Батыстың санкцияларына ұшырамады. Алматыда жүргенде ол доллармен де, евромен де операцияларды еркін жүргізеді.

Спот-нарық үштен бірге өсті

KASE шетел валюталарының спот-нарығы теңгенің долларға қатысты айырбас бағамының айтарлықтай нығаюына қарамастан, мамырда айтарлықтай жанданды. Егер сәуірде американдық валюта айналымы 1,7 жылғы айлық минимумға дейін 2022 есе $2 млрд 68 млн-ға қысқарса, онда көктемнің соңғы айында 16,7%-ға немесе $346,3 млн – $2 млрд 414,3 млн-ға дейін өсім қалыптасты.

Бірыңғай еуропалық валютамен сауда-саттық көлемі үлкен дәрежеде — 2,1 есеге, 73,5 млн еуроға дейін ұлғайды. Рубль (8,1% – 29 млрд 261 млн дейін) және юань (2,9 есе — 253,5 млн дейін) бойынша айналым төмендеді.

Теңгелік баламада KASE-де саудаланатын негізгі шетел валюталары бойынша мәмілелердің жалпы мамыр көлемі сәуірмен салыстырғанда 8,1%-ға — 1 трлн 288,1 млрд теңгеге дейін өсті. 2022 жылдың бес айының қорытындысы бойынша өткен жылғы ұқсас кезеңге қарағанда 26,7%-ға — 6 трлн 885,2 млрд теңгеге дейін өсім болды.