Теңге рубльден ешқайда кетпейді – экономист

Жақын күндері экономист Алмас Чукин ұзақ жылдар бойы сақталып келе жатқан теңге/рубльдің тепе-теңдігі енді болмайтынын мәлімдеді. Бұл тепе-теңдік туралы көптеген экономистер айтты. Кейбір сарапшылар оны жасанды түрде ұстап тұрғанын айтса, енді біреулері олардың экономикалық процестермен шынайы байланыста екенін мәлімдеді. Қалай болғанда да, Чукиннің айтуынша, бұдан былай бұл байланыс болмайды.

“Теңге доллармен қалады, ал “рупь” қайда баратыны ешкімге белгісіз. Қазірдің өзінде 4-тен асты, бірақ іс-шаралар болды. Бір рубль үш теңгеге жақындады, екі теңге болуы алыс емес. Сонымен бірге бір доллар 500-ден асты”, – деп жазды Чукин өзінің Facebook парақшасында.

Ол валюталарды экономиканы байланыстырды деп санайды. Біз Ресей Федерациясынан жылына 18 млрд-қа тауар сатып аламыз және 6 млрд-қа сатамыз. Жалпы баланс – 12 млрд доллар. Сондықтан рубльдің ауытқуы біздің экономикамыз үшін соншалықты ауыр болды.

“Бірақ қазір бір рубль 5,5 теңге төңірегінде “құбылуда” деген сөзді ұмыту керек. Рубль тағы да “ағашқа” айналды, парашют киді де, секірді. Бүгін РФ ОБ қыркүйек айына дейін қолма-қол доллар саудасын жапты”, – деп атап өтті ол.

Ұлттық банк екі апта ішінде жарты миллиард доллар жұмсады ма?

Бірақ Чукиннің пікірімен бәрі бірдей келісе бермейді. Оның әріптесі Ғалымжан Айтқазин Тengenomika телеграм-каналында да осы мәселе бойынша өз ойын айтты.

Ол бір рубль бағасының 5-6 теңге көлеміндегі тепе-теңдігіне “ешкім ұстап тұрған жоқ” деген пікірмен келіседі. Оны “импорт, оның ішінде Ресейден тауар сатып алу үшін қажетті рубль мен басқа да шетел валюталарына деген сұраныстың болуына байланысты Қазақстанның валюта нарығының қатысушылары” айқындады.

Бірақ оның айтуынша

қазіргі жағдайда тепе-теңдікті сақтау және тіпті нығайту қажет

– Соңғы күндері іс жүзінде Ұлттық Банктің күшімен жасалып жатыр. Бірақ мұндай “ұстап тұру” және бір рубльді 4 теңгеден төмен нығайту (теңгені рубльден “ажырату” деп аталады) монетарлық реттеушінің резервтеріне өте қымбатқа түседі. Айта кетейік,

осы екі аптаның ішінде, біздің есептеуімізше, валюталық интервенцияларға Ұлттық Банк шамамен жарты миллиард АҚШ долларындай жұмсады,

– дейді Айтказин.

Екінші жағынан, рубльге қатысты теңгенің бағамын нығайту Ресейден импорт көлемін арттырады (егер қазір болмаса, болашақта).

Біз қандай да бір кооперация тізбегінің буыны бола аламыз

— Ресейден біз тек тұтыну тауарларын импорттап қана қоймай, жартылай фабрикаттарды, жабдықтарды, жиынтықтауыштарды, яғни Ресей компанияларының көрсететін қызметтері туралы айтпағанда, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс, көлік үшін аралық және инвестициялық тауарларды сатып алатынымызды түсіну керек, – деп қосты экономист.

ӘЭСИ сарапшысы Мағбат Спанов біздің порталға берген сұхбатында өз ойымен бөлісті.

– Мағбат Уарысбекұлы, теңге рубльден “бөлініп кетті” деген пікір пайда болды. Рас, бұған дейін сарапшылардың бір бөлігі олардың арасында ешқандай байланыс болмаған деп мәлімдеді.

— Мен рубль/теңге топтамасына бірінші болып назар аударғандардың бірімін, ол нөлінші жылдардың соңы болатын.

Ол кезде рубль мезгіл-мезгіл белгілі бір құбылмалылыққа ұшырап отырды, теңге де оның соңынан еретін

Бұған әсер ететін бірнеше факторлар бар. Біріншісі, әрине, Қазақстан мен Ресейдің тарихи қалыптасқан шаруашылық байланыстары, айталықтай үлкен тауар айналымы. Екіншіден, бізде тауар экспорттаудың негізгі жолдары Ресей нарығына арналмаған болса да, Ресей аумағы арқылы өтті.

Мен қазір теңге рубльден ажырады деген пікірмен келіспеймін. Дәл қазіргі уақытқа дейін байланыс жалғасуда және біраз уақытқа дейін сақталады.

Бізде іс жүзінде тауарларды жеткізудің Ресей аумағынан басқа балама жолдары жоқ

Әрине, Қытай арқылы дәліз бар, бірақ ондай көлемде емес. Каспий ішкі су қоймасы, ол жерден әлемдік мұхитқа шыға алмаймыз. Сондықтан, менің жеке пікірімше, бұл байланыстар, әсіресе бәрімізге белгілі қақтығыс одан әрі өршіген жағдайда күшейе түседі.

– Неге?

– Себебі бізде бір жарым мың шақырым шекара және ыңғайлы логистика бар, бұл Қазақстанды Тауарлар үшін ауыстырып тиеу базасы ретінде пайдалануға мүмкіндік береді.

– Бұл біздің экономикамыз үшін жақсы ма, әлде жаман ба? Қандай салдары болуы мүмкін?

– Жақсы және жаман жақтары әрқашан да болады. Есіңізде болса, Қырымнан кейін Ресейге санкциялар салына бастаған кезде, Беларусь босатылған тауашаларды иемденіп, Ресей нарығында кіруді едәуір жақсартты. Мысалы, краб таяқшаларын орауды алды және т.б. Сондықтан біз де тауаша таба аламыз. Екінші жағынан, өз экономикамызға соққы келтірмей, жағдайды қаншалықты пайдалана аламыз деген үлкен сұрақ туындайды. Сондықтан мұнда таяқтың екі ұшы бар, бірақ бұл сөзсіз жаман деп айтуға болмайды.

Екінші жағынан, қазір Қазақстанды хабқа айналдыру туралы көп әңгіме айтылуда, бірақ бұл мәселеге өте мұқият қарау керек. Бұл жағдайдан қандай пайда көре аламыз?

Қазақстан қандай да бір кооперация тізбегінің бір буынына айнала алады. Автомобиль шығаруда немесе композициялық материалдарда болуы мүмкін

Бірақ бүгінде жеке кәсіпорындар бар болса да, өндіріс толығымен тұралап қалды. Сондықтан өте сақ болу керек.

Біз бұрынғы Кеңес Одағындағы экономикалық байланыстардың қалай ыдырағанын, соңы неге әкелгенін және тоқсаныншы жылдардың салдарынан елдің жылдар бойы әзер шыққанын естен шығарайық.

Ресейліктер санкцияларға төтеп бере алады

– Рубль мен теңге тепе-теңдігі бұзылса да, оны қолдан барынша күш салып, ұстап тұру керек деген де пікір бар.

— Мен онымен келіспеймін. Жалпы, мен осыдан үш-төрт жыл бұрын менің көзқарасым бойынша теңге бағамы тым жоғары екенін айтқан болатынмын.

Сол кездің өзінде доллар бес жүз теңгеден жоғары болуы тиіс еді

Қазақстан қосылған құны бар дайын өнімді өте аз өндіреді. Біз негізінен шикізатты экспорттаймыз.

— Ал егер Ресей рублі шын мәнінде қатты құлдырайтын болса, онда теңге де рубльдің соңынан кете ме? Рубль сыни көрсеткіштерге дейін құнсыздануы мүмкін бе?

– Ресей бұл қақтығысқа ұзақ уақыт, он төртінші жылдан бері дайындалып келеді. Ол өз экономикасын қайта құруды және әртараптандыруды бастады.

Мысалы, олардың бюджетіндегі өндіруші сектордың үлесі 30%-дан сәл асады, бұрын шамамен 65-70% болатын

Олар ауыл шаруашылығы реформасын өте жақсы жүргізді, іс жүзінде азық-түліктің негізгі түрлерінің импортын мықты алмастырды.

Еуропада 2022 жылы минералды тыңайтқыштарға өте тәуелді азық-түліктің жағдайы өте ауыр болады деп күтілуде, ал олар өз кезегінде көбінесе газ саласына тәуелді. Қазір газ бағасы көтерілді, ал сол тыңайтқыштарды өндіру тиімсіз болып отыр.

Ресей экономикасында санкцияларға қарсы тұруға негіз бар: біріншіден, әскери өнеркәсіп, екіншіден – ауыл шаруашылығы, онда көптеген позициялар бойынша өте жақсы жетістіктерге жетті. Ресей әлемдегі ең бірінші астық экспорттаушысы болды, яғни жүз жылдан кейін ол осы позицияны қайтарды.