Теңге бір доллар үшін 1000-ға дейін құлдырай ма? — экономистердің пікірі

Қазақстанда көптеген адам қазақстандық валютаның рубльге қатысты тепе-теңдігін шамамен 5 теңге деңгейінде ұстауды тоқтату керек деген пікір айтады. Мұндай қадамды жақтаушылар Қазақстан қалыптасқан валюталық дағдарыстан аман өту оңай болатынына сенімді.

Рубльден ажырау

Алайда, экономист Андрей Чеботаревтің айтуынша, ешкім теңгені “рубльге байлап”  ұстап отырған жоқ. Бұл

байланыс Ресейден тауар тасымалдайтын және ол үшін рубльмен төлейтін кәсіпкерлердің арқасында пайда болды

— Көп жүк кіргізіледі, Қазақстандағы Ресей импортының үлесі 40%-дан асады. Осы импорттың үштен екісі үшін біз рубль төлейміз.

Ресейлік рубльге байланысты алып тастау үшін ресейлік тауарларды сатып алуды тоқтату керек

Қазір ол біршама азайып келеді, өйткені Ресейдің өзінде тауарлар жетіспейді және тауарлардың бір бөлігін экспорттауға тыйым салды. Сондықтан “рубль тұзағының” бір бөлігі қазір өздігінен қалады. Теңге бағамына келетін болсақ, оны қазір валюталық интервенциялар ұстап тұр. Бірақ халық девальвация тек Ұлттық банктің немесе биржаның еркіне ғана байланысты емес екенін түсінуі керек.

Дүрбелең көңіл-күй

— Дүрбелең туғызып, валюта сатып алу оның бағасына тікелей әсер етеді. Экономиканың негізгі заңында былай делінген: сұраныс пен шектеулі ұсыныс өскен кезде, қазіргідей, баға айтарлықтай көтеріледі.

Қазір бізде банк қосымшаларында доллар бағамы 550-ге жетеді. Ал қара нарықта, хабарландыру алаңдарында бағам бір доллар үшін 800-ге жетеді. Бұл бағам ресми дегенді білдірмейді. Дүрбелең сұраныс кезінде кез-келген нәрсе болуы мүмкін

Бір қызығы, теңгенің құлдырауына адамдардың өздері белсенді атсалысады. Жақын арада теңге бағамы қаншалықты төмендеуі мүмкін екенін қазір ешкім айтпайды — ол қазір саясаттың “өнімі”, экономиканың емес.

Ол қандай болатыны Украинадағы соғыстың аяқталуына тікелей байланысты. Ал азаматтар валютаны жаппай сатып алуды тоқтатып, бағамның біршама тұрақтануына ықпал ете алады. Егер Ресейде нақты дефолт болса, проблемалар туындауы мүмкін, бірақ ол үшін әлі алыс. Алайда, соғыс жалғасып жатқанда, қауіптер артып келеді”, – дейді ол.

Нақты кросс-бағам

Экономист Ерлан Ибрагим Ұлттық банк қазір теңгенің рубльге шаққандағы кросс-бағамын қолдау үшін интервенцияны жүзеге асырып жатыр деп болжайды.

— Қазір 4,63 қатынасы, менің ойымша, нарықтан алыс. Менің ойымша, нарықтық кросс-бағам айтарлықтай төмен. Мен Ресей тарапынан біздің ақша билігімізге белгілі бір қысым тетіктері бар екенін жоққа шығармаймын. Бірақ мен қателесуім мүмкін.

Бәлкім, қазір Қазақстанда рубльге деген сұраныстың жоғары болуы еліміздің ол жақтан белсенді түрде астық сатып алуында болуы мүмкін. Оны өзі өсіріп, экспорттаса да. Бәлкім Ресейден бізде жоқ белгілі бір сорттар сатып алынатын шығар. Ұқсас жағдай тауарлардың көптеген түрлерінде болуы мүмкін. Бірақ сенімдірек болу үшін сауда балансы бойынша статистиканы қарау керек, — дейді Ибрагим.

Дефолт белгілері

Ол рубльдің теңгеге паритеті сұраныс пен ұсыныс негізінде қалыптасуы тиіс деп есептейді.

— Қазір рубль бойынша нарықтық бағам жоқ — биржа жабық, нақты бағамның не екенін түсіну қиын.

Бүгінгі күні кейбір сарапшылар болжаған дефолт қазірдің өзінде орын алған факт деп айтуға болады — бұл рубльдің нарықтық бағамынан бас тарту арқылы көрінеді

Рубльді сатудың ресми нарығы жабылғандықтан, қара нарық қалыптаса бастады. Онда рубль бір доллар үшін 170-180-200 рубль деңгейінде саудаланады деген ақпарат бар. Ал жарияланған ресми бағам бойынша адамдар доллар сатып ала алмайды”, – дейді ол.

Оның айтуынша, 1998 жылғы жағдайды еске түсірген жөн, рубль бір доллар үшін шамамен 6 рубльден үш есе, 16-ға дейін төмендеді. Бұл тамыз айында болды. Содан кейін бір ай ішінде ол 18-ге дейін әлсіреді, ал жылдың аяғында ол 24 рубль деңгейінде болды. Екі жыл бойы ол бір доллар үшін 30 рубльге дейін төмендеді. Ол кезде теңге дәл сол дәлізде девальвацияланды, тек біршама баяу және кідіріспен.

Қымбат мұнай құтқармайды

— 1998 жылы да, қазір де біз Ресей Федерациясымен интеграцияланып келе жатқанымыз түсінікті. Бірақ бүгінде маңызды фактор қосылды — Ресейдің Украинадағы толыққанды соғысты бастауы, оны олар арнайы операция деп атайды. Осы әрекеттердің арқасында Ресейге қатаң санкциялар қолданылды, бұл біздің жағдайымызды нашарлатады.

Бәлкім, қазір Қазақстан билігі теңгенің рубльден кейін біртіндеп құнсыздануына үміт артып отыр. Бірақ біз бұл жолы рубльге 1998 жылға қарағанда әлдеқайда ауыр қысым болатынын түсінуіміз керек. Ол кезде Ресей экономикасы үшін жағдай қазіргідей қиын болған жоқ.

Ол кезде дағдарыстың негізгі себебі мұнай бағасының барреліне 24 доллардан 8,8 долларға дейін айтарлықтай төмендеуі болды. Бүгінде мұнай 100 доллар деңгейінде саудаланады. Оны сатудан түскен кірістер экономиканы тұрақты күйде ұстауға мүмкіндік береді деген пікір бар. Бірақ Қазақстан үшін ең үлкен мәселе Ресей және Беларусьпен қатар санкциялық тізімге түспеу болып табылады. Себебі бұл елдер қазір біздің елімізді сауда үшін терезе ретінде белсенді қолдана бастады. Бізге санкциялар қолданылмайды деп сендіргенімен, бұдан әрі не болатынын болжау қиын.

Не күту керек?

— Саяси дағдарыстың аяқталуына өте аз үміт бар — Ресей мен Украина соғыс қимылдарын тоқтату үшін ортақ тіл таба алмайды. Демек, теңгенің тұрақтылығы туралы айтудың қажеті жоқ, — деп есептейді Ибрагим.

Оның пікірінше, ұлттық валюта бағамының нарықтық қалыптасуы қазіргі кездегідей жасанды бағамға қарағанда жақсы.

— Меніңше, Ұлттық банк қазір теңгені жасанды ұстап қалуға тырысу үшін үлкен интервенция жасамауы керек. Егер оны түсірсек, бір доллар үшін 1000 теңгеге дейін құлау ықтималдығы шартты түрде жоғары екені түсінікті. Бірақ біз нарықтық бағамның не екенін түсінеміз. Жағдайды біле отырып, экономикалық саясатты қалыптастыру және шешім қабылдау оңайырақ”, — деп түйіндеді ол.