Теңге бағамы экономикаға емес, саясатқа тәуелді – сарапшы

Tengenomika Telegram арнасының авторлары бұл доллар құнына әсер етуі керек дейді.

– Тең жағдайларда салық аптасының уақытында орташа есеппен USDKZT биржалық бағамы (“дайындық” кезеңі – 15-19 күн, төлемдер кезеңі — 20-25 күн) 1,1%-ға нығайды, – деп жазады арна.

Жалпы сарапшылар 2021 жылдың ақпан айының соңына қарай биржалық баға белгілеулер 413-415 теңгеге дейін түсуі мүмкін екенін жоққа шығармайды.

Алайда, олар “тарихи тұрғыда ақпан айында салық төлемдерінің теңге бағамына оң әсерін баптайтын түрлі факторлар байқалады”, – деп нақтылады. Алайда бұл қандай факторлар екені нақты көрсетілмеген.

Осыған байланысты біз тәуелсіз экономистердің пікірін сұрадық.

Негізгі сауда серіктесі — бұл Ресей

TeleTrade ақпараттық-талдау орталығының басшысы Сергей Лысаков “салық аптасында” теңгеге деген сұраныс артып келе жатқанын растады. Курс сәйкесінше күшейтіледі. Бірақ бұл фактор негізгі әрі анықтамалық емес.

— Сондай-ақ, 2021 жылдың қаңтарында ҚСС экспорттаушыларға қайтарудың озық қарқынын ескерген жөн. Сондықтан салық кезеңінің теңге бағамын қалыптастырудағы мәселесі біршама асыра сілтенген.

Егер өткен жылдардағы бағам динамикасына салық кезеңінің алдында және салық кезеңінің өзінде назар аударсақ, онда бұл фактор бағам қалыптасуында да айқындаушы фактор болмайды, — деді ол.

Экспорттық тауарларға, ең алдымен мұнай бағасының өсуі қатты әсер етеді. Экспорттаушылардың валюталық түсімнің бір бөлігін сату міндеті — бұл теңге бағамына тікелей қолдау көрсету. Әсіресе, егер экспорттық тауарларға сыртқы бағалар өссе.

Теңгеге сауда серіктестерінің валюта бағамдары да әсер етеді.

— Қазақстанның негізгі сауда серіктесі – Ресей, сондықтан теңге ресейлік валюта бағамының динамикасын анықтайтын факторларға өте сезімтал.

Сондықтан Ресейге санкциялық қысым Қазақстанға әсер етеді. Әрине, теңге рубль динамикасын толық көлемде қайталамайды, бірақ Ресей валютасының күрт әлсіреуі кем дегенде 2020 жылдың қарашасынан бері байқалып отырған теңге бағамының ағымдағы нығаюын бәсеңдетеді, — деді Лысаков.

Қажетті жоғары мұнай бағасы және тұрақты Ресей рублі

Лысаков ақпан айының соңына дейін бағам бір доллар үшін 415-418 теңге аралығында тұрақтануы мүмкін деп санайды. Алдағы уақытта тіпті 400 теңге жағына қарай нығая түсуі мүмкін.

– Алайда, бұл негізгі сценарий қолайлы сыртқы фонмен жүзеге асырылады. Олар: мұнай бағасы барреліне 55-60 немесе одан жоғары, доллардың өзі төмендейді, сондай-ақ Ресей рублінің тұрақты немесе бағамының азаюы”, – деп атап өтті ол.

2021 жылдың бірінші тоқсанының қорытындысы бойынша

базалық сценарийде сарапшы теңгенің 411-413 теңгеге дейін нығаюын күтуде.

– Ресей рублінің бағамына әсер ететін Ресейге санкциялық қысым жағдайында теңгенің нығаюы баяулауы мүмкін, бірақ одан басқа ештеңе жоқ. Ал ахуалдың жаһандық өзгеруі жағдайында, мысалы, америкалық доллар бағамының күрт және ұзақ нығаюы жағдайында, теңге наурыз айының соңына қарай бір доллар үшін 430 теңге белгісіне қарай құлдырауды қалпына келтіруі мүмкін. Алайда мен мұны аса орындала қоймайтын сценарий деп атайтын едім”, – деді ол.

Ұлттық Банк қоры қаншалықты жеткілікті?

Экономист Айдархан Құсайынов, салық аптасының бағам түзілуіне әсерін бағалаумен келіседі. Бірақ бұл орташа мәндер туралы, яғни

егер сіз ұзақ уақыт сериясының орташа көрсеткіштерін алсаңыз, ол шамамен 15 жыл

Бұл жағдайда, біріншіден, нығайту жеткіліксіз. Екіншіден, 2021 жылы дәл бұлай болуы міндетті емес.

— Ең жарқын мысал – ауа райы. Статистикалық тұрғыдан Алматыда ақпан айының ортасында ауа температурасы төмендейді. Бірақ бүгін сыртта – плюс он екі, – деп түсіндірді ол.

Экспорттаушы компаниялар (міндетті түрде мұнай компаниялары) салықты теңгемен төлеуі тиіс, бірақ әдетте кірістерді доллармен ұстайды. Салық аптасында валютаны сатып, теңгені сатып алады. Ұлттық валютаға сұраныс артып, оның бағамы нығайып келеді.

Теңгенің одан арғы мінез-құлқына келетін болсақ, Құсайыновтың пікірінше, ол толығымен саяси ерік-жігерге байланысты. Экономист мұны бұрын бірнеше рет айтқан.

Егер Ұлттық банк бұрынғы тежеу саясатын жалғастыратын болса, онда бір-екі қор жеткілікті болады.

— Қазір біздің экономикамыздың жағдайын температурасы 37 градус болатын адаммен салыстыруға болады. Сіз тағы бір апта жүгіре аласыз. Немесе тынығып, қызуды түсіруге тырыса аласыз”, – деді ол.

Алайда, Құсайынов егер “жүгіруді жалғастырсақ”, біраз уақыттан кейін жағдай одан сайын нашарлайтынына сенімді. Егер экономиканы қазір “қайта құруды” бастасақ, бұл шынымен де курсқа айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Бірақ болашақта ол пайда әкеледі.