“Соған көшсек, Путиннен құтыламыз!”. Сарапшы Ресейден алшақтаудың амалын айтты

Себебі, ол сим­вол сол ұлттың бойындағы тари­хи жарақаттарды жасырып тұрады. Бір сөзбен айтқанда,

қа­зақ даласының экологиялық зар­даптарын, тілдің шұбар­лануын, дәстүрдің бұзылуын сол отар­лау саясатының кесірінен таңылған әліпбимен баяндау ақыл­ға сыймайды.

Мен әліпбиді ауыстырудың тек саяси, мәдени артықшылық­та­рын айтып отырмын. Тіл ма­ман­дары орыс тілімен бір қаріпті қол­данғандықтан, дыбысталуы да, құрылымы да, тіркестері де орыстанып бара жатқан қазақ ті­лін «құтқарудың» бірден-бір жо­лы – әліпби ауыстыру деген тұжырымды қуаттап отыр.

Тұтастыққа сызат түспей ме?

Бізде «бұрыннан қалыптасқан ұлтаралық татулыққа қаріп ауыстырудың кесірінен сызат түсе ме?» деген қауіптің бар екені рас.

Қазақ тілінің латыншаға көшуін, әсіресе Ресейдің саяси эли­тасы ауыр қабылдады. Яғни қаріп ауыстыру – кирилл қарпін пайдаланатын славян халықтары­нан мәдени, рухани тұрғыдан ал­шақтау деген сөз. Мұндағы бас­ты ұстаным – жай қазақ тілі ғана емес, латын қарпіндегі қазақ тілін Қазақстан халқын ұйыстыра ала­тын интеграторға айналдыру. Ме­нің байқауымша, жалпы

Қа­зақстандағы орыс ұлтының өкіл­дері ассимиляцияланып ке­туден емес, белгісіздіктен қор­қады.

Мем­лекеттік үгіт-насихат көбіне бұрынғы кеңестік әдіспен «алға, комсомол!» деген ұранмен жүріп жат­қандықтан, олардың бойында күдік басым. Әзірге Елбасының алыс­ты көздеген идеясын идео­логиялық құралға айналдыру кем­шін болып тұр. Қазір әңгі­менің бәрі апос­трофтың, емленің, қаржының, т.с.с. айналасында қа­лып тұр. Мұндай үлкен дау-да­майдың өзі сырт көз болып ба­қылап отырған ағайынды тік­сін­теді.

https://kaz.365info.kz/olar-kytken-zhokh-sayasattanushy-biliktegi-auys-tyjiske-khatysty-pikir-bildirdi-331403

Қазақ тілі қағаберісте қалмай ма?

Осыдан ширек ға­сыр бұрын ғана қазақ тілінің қол­данылу аясы тарылып, орыс тілінің көлеңкесінде қалып қой­ғаны аян. Сол кезеңді көрген ұр­пақ әлі де саяси, рухани ортада қоғам­дық пікірді қалыптастыру­шы рөлін атқарып отыр.

Яғни, ұлттың бойындағы мәдени жа­рақат жазыла бастауы үшін ол адам­дардың жадынан өшіп, та­рихқа айналуы керек.

Тіпті, біздің буынның өзі бала күнімізде ауыл­дан Алматыға келгенде шүл­дір­леген орыстың арасында өзімізді аборигендей сезінетінбіз. Халық­тың жады рационалды ойлауға мүм­кіндік бермейді, кейде тым секемшіл, үрейшіл болады.

Шындығында, орыс және ағыл­шын тілдерінің әлемдегі мә­дени үстемдігін ескерер болсақ, «үш тұғырлы тіл» бағдарламасы жүзеге асса, ғылым, қаржы, эко­но­мика тілі ретінде қалыптасып үлгермеген қазақ тілі сол тілдердің көлеңкесінде қалып, қазіргі қал­пынан шыға алмауы мүмкін.

Оның үстіне ғалымдар балабақша, мек­тептен бастап сабақ үш тілде оқы­тылатын болса, қазақ тілі жұ­таңданып кете ме деп қауіптенеді. Мек­теп – ұлттық бірегейлікті қа­лыптастыратын талбесік.

Қа­зақстан халқының ұлттық бол­мы­сының қандай болмағы қазіргі мектептегі балалардың алып жатқан біліміне байланысты.

Байқап қарасақ, Қазақстан­дағы қолға алынып жатқан «үш­тұғырлы тіл» идеясы тілдік сая­сат­тың осы кезге дейінгі ба­ғы­ты­нан ойысып, көптілділікке ауысып бара жатқанын көрсетеді. Бұл – қуанарлық тенденция емес және менің ойымша, тіл саясатында бұ­лайша бетбұрыс жасаудың қа­жеттігі де болған жоқ.

https://kaz.365info.kz/ketu-kerek-dosym-satpaev-khazir-khazakhstanda-ne-bop-zhatkhanyn-ajtty-330807

Бірнеше тіл­ді ресми тіл деп жариялап, олар­ды қатар пайдаланатын ел­дердің көбі – не Швейцария, Бель­гия сияқты аумақтық феде­рация­лар немесе өзге ұлттар та­лап қойып, тілдік негізде конф­ликт пайда болғандықтан жа­сал­ған амалсыз шара.

Мәселен, Ка­на­дада Квебек аймағы үнемі тілге бо­ла бүлік шығарып отырады. Сон­дықтан оларда ағылшын жә­не француз тілдері ресми тіл са­на­лады. Ал Қазақстанда, бағы­мыз­­ға орай, көпшілік арасында қа­зақ тілін ресми тіл ету жөнінде әл­сіз де болса консенсус бар.

Тіп­ті, біздің соңғы зерттеулерімізде осы­ған дейін тек орыс тілінде сөй­леп келгендердің арасында екі тілді меңгеру тенденциясы бе­лең ала бастағанын бай­қа­ған­быз. Оның үстіне, қазіргі де­мо­г­ра­фиялық ахуал да ортақ мем­ле­кеттік тілді нығайту саясатын жү­зеге асыруға мүмкіндік беріп тұр­.

Меніңше, мемлекет Қазақ­стан­да бірнеше тілді меңгерген, кө­зі ашық, зайырлы, модерн ұлт қа­лыптастыруды көздейді. Бәл­кім, үлгі ретінде Малайзия, Син­гапур, Швейцария сияқты елдерді ал­ған шығар.

https://kaz.365info.kz/ej-tokhta-abilyazov-shvejtsariyada-zhyrsin-ermandy-tanymaj-otip-ketti-330804

Бірақ бұл қазақ ті­лінің қоғамдағы орнының тө­мен­деуіне алып келе ме деп қауіпте­не­мін. Мемлекеттік тілді толық дамы­тып өз деңгейіне шығарып алмай, үш тілді қатар үйрену қателік бо­ла­тын сияқты.

Фото:: rusjev.net