Санкциялар қаупі: Қазақстанға жаңа мұнай нарығын іздеу керек пе?

Ресей аса ауыр санкцияларға ұшыраған жағдайда, кейбір сарапшылар Қазақстанда мұнайдың едәуір бөлігін экспорттауда қиындықтар туындауы мүмкін деп болжайды. Ол Каспий консорциумының құбыры арқылы тасымалданады, Қара теңіздегі Новороссийск портына дейін жүреді, содан кейін танкерлермен әлемдік нарықтарға жіберіледі. Егер Еуроодақ Ресейдің мұнай-газ экспортын толығымен жапса, бұл Қазақстанға да әсерін тигізеді.

Шекеге ату

Экономист Мағбат Спановтың пікірінше, мұндай алаңдаушылықты алға тарта отырып, осы бағыт бойынша мұнай экспорттайтын компаниялар, негізінен, батыстық (америкалық және еуропалық) — акциялардың үлкен үлесіне ие екенін ескеру қажет.

— Мысалы, негізгі үлесі “Шеврон” компаниясына тиесілі Теңіз кен орны екі жылдан кейін мұнай өндіруді жылына 40 млн тоннаға дейін арттыруы тиіс — бұған компания көп қаражат жұмсады

“КТК” акционерлерінің басым бөлігі шетелдіктер (батыс компаниялары) немесе Қашаған кен орны. Сондықтан, менің ойымша, қазіргі уақытта уайымдаудың қажеті жоқ. Мұнай экспортының тоқтауы үшін шетелдік компаниялар Қазақстанның мұнай өндіруші компаниялары құрылтайшыларының құрамынан шығуы қажет. Бірақ мұны “аяғыңа ату” емес, “шекеге ату” деп атауға болады. Себебі қазір Еуроодақта да, АҚШ-та да мұнай жетіспейді. Ауыр қазақстандық мұнай құрамы бойынша белгілі бір дәрежеде ресейлік мұнайдың жекелеген сорттарын алмастыра алады.

Нарықты қайта бағдарлау

— Ал егер шетелдік акционерлердің Қазақстандағы мұнайы Ресей арқылы Еуропаға өтуіне қарсы жауапты санкциялар енгізсе?

— Менің ойымша олай болмайды. Ресей транзит үшін ақша алады, біз ЕАЭО мүшелеріміз, қазір бізбен ұрысу тиімсіз.

— Қазақстан мұнай жеткізілімдерін Қытайға қайта бағдарлау туралы ойлануы керек пе?

— Бұл туралы бұрыннан ойланып жүр — екі мыңыншы жылдардан бері, Қытайға ғана емес.

Бұл арнада Каспий порттары дамытылуда, Қазақстан-Қытай мұнай құбыры салынды. Біздің мұнайымыз үшін әлемдік нарыққа ең қысқа экспорттық жол Иран арқылы өтетін құбыр болар еді, бірақ ол ұзақ уақыттан бері санкция астында

Бұл нұсқа Ираннан “Атом мәмілесінен” кейін санкциялар алынып тасталғаннан кейін ғана мүмкін болады. Жаңа бағыттарды дамыту үшін үлкен инвестициялық қаражат қажет. Мұны жүзеге асыру кем дегенде бес жылға созылады: құжаттарды келісу (нормативтік-заңнамалық база), жер учаскелерін сатып алу, әртүрлі жер учаскелерін бөлу және бәрін нөлден құру.

Сондықтан, қолдануға болатын жобалар барда жаңа жобаларды іске асырудың мәні жоқ деп ойлаймын. Иә, тәуекелдер бар. Барлығы Ресейдің Украинамен қақтығысының одан әрі қалай дамитынына байланысты болады.

Менің ойымша, әскери кезең аяқталғаннан кейін салдары бір жылдан үш жылға дейін созылады. Соғыстың өзі жазға дейін созылуы мүмкін. Бірақ, әрине, бүкіл әлем, оның ішінде экономикалық және қаржылық жүйелер бұрынғыдай болмайды.

Ресей мен Қытай арасында

— Ресейге қарсы санкциялар мен олардың салдары Қазақстанға қалай әсер етуі мүмкін?

— Қазір әлемдік экономикалық рецессия басталуы мүмкін. Егер мұнай бағасы белгілі бір минимумға дейін төмендесе, бюджеттің орындалуы күмән тудырады.

Егер Қазақстанның мұнай секторында жұмыс істейтін трансұлттық компаниялар “шекесіне атуды” дұрыс деп тапса (олар қазір Ресейде үлкен шығындарға ұшыраса да), онда біздің экономикамыз қатты зардап шегеді. Бірақ, қайталап айтамын, мен бұлай болады деп ойламаймын.

Ресейге салынған қазіргі санкциялар кезінде Қазақстан үшін оның транзиттік экономика ретіндегі рөлін күшейту плюс болып табылады

Сонымен қатар, қазір Ресей мен Қытай арасында батыс құндылықтары мен экономикалық жүйеге қарсы тұруда сенімді қатынастар орнатылуда. Тиісінше, Қазақстан осы екі ел арасында бола отырып, даму үшін белгілі бір мүмкіндіктерге ие. Бірақ бұл қалай жұмыс істейді — бұл басқа мәселе.

Қалай әрекет ету керек?

— Міне, екі ұшы бар таяқ. Себебі біздің компаниялар да санкцияларға ұшырауы мүмкін. Украина мен Ресей ұзақ уақыт бойы ынтымақтасуы екіталай екенін ескере отырып, біз оны өндіріс тұрғысынан бір нәрсемен алмастыра аламыз — мысалы, композиттік материалдар немесе кабель өндірісі. Әрине, егер біз осы опцияны дұрыс ойластырып, барлық қарама-қарсы тараптармен келісетін болсақ.

Ресей үшін оған салынған санкциялардың бұрын-соңды болмаған көлемінде Қазақстанда қалыптасқан тауарлық және өндірістік тізбектерді бұзбау өте маңызды.

Қаржы-банк саласынан басқа, Қазақстанның әлемдік нарықтағы үлесін ескере отырып, тағы бір сала біздің алаңдаушылығымызды тудыруы мүмкін.

Егер Ресей уран өнеркәсібінде қарсы санкцияларды қолданғысы келсе, бұл бүкіл әлемдік энергетиканы және басқа да байланысты салаларды бұзуы мүмкін

Бұдан басқа, бізге Ресей мен Беларусьтен азық-түлік тауарларының үлкен санының импортын ескере отырып, елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуді терең ойластыру қажет.