Салықшылар ҮЕҰ-ға қарсы: миллиондаған айыппұлдар мен конспирологиялық қорқыныш

• «Еркіндік Қанаты» қоғамдық қоры,
• «Халықаралық құқықтық бастама»,
• «MediaNet — Халықаралық журналистика орталығы»,
• «Құқықтық медиа орталығы»,
• «Эхо» қоғамдық бірлестігі,
• «Кадір-қасиет»
• «Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстандық халықаралық бюро» (АҚЖҚБ).

Осы ұйымдардың барлығы 30 қарашада Мемлекеттің қызмет ету құқығына қол сұғушылықтан қорғаудың барлық әдістерін қолданатындығы туралы бірлескен мәлімдеме жасады.

Сіздікі дұрыс, бірақ бәрібір жоқ

1 ақпанда Евгений Жовтистің Адам құқықтары жөніндегі бюросы ұйым 10 минут ішінде түзеткен техникалық қателер үшін әкімшілік жауапкершілікке тартудың ескіру мерзімі бойынша сотта жеңілді. Әрине, алда жоғары сот инстациясына жүгіну бар.

Салық қызметкерлері жиырма ҮЕҰ-ны не үшін жауып тастағаны туралы толығырақ Евгений Жовтис 365info.kz медиа-порталына айтып берді.

— Біздің айналамыздағы бұл оқиғаны бұқаралық ақпарат құралдарында жариялау, әрине, мүлдем түсініксіз болып көрінеді, – дейді құқық қорғаушы. – Бәрі олай емес. Біріншісі әзірге бірде-бір ҮЕҰ жабылу былай қалсын, жұмысын тоқтатпады. Бірде-бір ҮЕҰ-ға әлі айыппұл салынбаған. Сондықтан, құқықтық тұрғыдан алғанда, бұл жағдайды дұрыс сипаттау керек.

— Мемлекеттік кірістер органдарының қаулылары бар, яғни механизм іске қосылды деген сөз бе?

— Қазір 4-5 ҮЕҰ-ға қатысты Алматы және Нұр-Сұлтандағы аудандық мемлекеттік кірістер басқармалары Салық кодексін бұзғаны үшін айыппұл салу және қызметін тоқтата тұру туралы шешім шығарды. Бұл шешімдер күшіне енген жоқ. Олар әлі орындалмайды, өйткені барлық зардап шеккен ұйымдар алдымен жоғары органдарға — қалалардағы мемлекеттік кірістер департаменттеріне шағымдануға мүмкіндігі бар. Содан кейін соттарға барады.

Сондықтан жұмысты нақты тоқтата тұру мен айыппұлға дейін кем дегенде бір жарым ай уақыт бар.

Екінші мәселе – Мемлекеттік кіріс органдары ұсынған наразылықтардың салық төлеуге немесе қандай да бір құқықбұзушылық мақсаттарға ақшаны пайдалануға ешқандай қатысы жоқ.

Кедергі

— Анығы қалай? Бұл мәселе қалай туындап отыр?

— 2016 жылы Салық кодексіне өзгерістер енгізілді. Олар бойынша тек коммерциялық емес ұйымдар немесе ҮЕҰ ғана емес, барлығы мемлекеттік кірістер органдарына шетелден қандай да бір қаражат алғаны туралы есеп беруі тиіс. Егер бұл қаржыландыру үш мақсатқа бағытталған болса:

• құқықтық көмектің кез келген түріне;
• халықтың немесе қоғамдық пікірдің кез келген түрдегі әлеуметтік немесе өзге де сауалнамаларына;
• кез келген ақпаратты жинау, талдау және тарату.

Соңғысы тым кең, бұл одан барлық нәрсе шығаруға болады. Дегенмен, мұндай талаптар 2016 жылы Салық кодексінде белгіленген.

Сол кезден бастап мұндай қаражатты алатындардың барлығы салық органдарына есеп берудің екі нысанын — 017 және 018 ұсынуы керек

017-ші формада мен атап өткен мақсаттар үшін шетелдік қаржыландыру алатын әр ұйым немесе адам 10 күн ішінде олардың алынғанын көрсетуі керек. Тоқсанына бір рет 018 нысаны бойынша шетелдік қаржыландыруды алушы осы қаражатты жұмсағаны туралы егжей-тегжейлі есеп жіберуі керек.

Мысалы, біздің Адам құқықтары жөніндегі бюро осындай қызметтің екі түрімен айналысады. Біз шетелдік қаржыландыру есебінен құқықтық көмек пен кеңес береміз. Сонымен қатар, біз мониторинг жүргіземіз, сондықтан қандай да бір жолмен ақпарат жинаймыз және таратамыз. Біз алған барлық қаржыландыру үшін жалпы есеп беруді шештік.

Нәтижесінде, бізде тоқсанына бір рет осындай есептіліктің 200-ден 500-ге дейін электрондық парағы пайда болады. Бұл үлкен көлем.

Біздің көзқарасымыз бойынша, ол – мемлекеттік органдарға мүлдем қажет емес ақпарат. 4 жыл бойы бәрі жақсы болды. Біз тапсырдық, олар қабылдады, ешқандай талап қоймады.

Мың парақта 4 қате

— Біздің ұйым тәуекелі төмен салық төлеушілер санатына жатады. Біз барлық салықтарды адал төлейміз, біз ашықпыз. Бірақ 2020 жылдың тамыз-қыркүйек айларында бірдеңе дұрыс болмады.

Мен мұны көбіне өткен парламенттік сайлаумен байланыстырамын. Көрші Қырғызстанда немесе Беларусьте болған оқиғалармен де біраз байланыс бар деп ойлаймын.

Биліктің мақсаты, менің ойымша, шетелдік қаржыландыруды алатын ұйымдарды тексеру болды. Олардың қаражаты наразылық белсенділігіне, ұйымдасқан оппозицияға және т.б. бағытталған ба?

— Осы наразылықтарды көрсеткен сәтте сіздің ҮЕҰ және басқалары мемлекеттің сұрағы туындайтын қандай да бір ерекше іспен айналысты ма?

— Мүлдем. Мысалы, «Эхо» қоғамдық бірлестігінде немесе «Еркіндік Қанаты» қорында белгілі бір дәрежеде ерекше белсенділікті қарастыруға болатыны түсінікті. Олар дәстүрлі түрде сайлауда бақылаумен айналысады, тәуелсіз бақылаушыларды дайындайды және т.б. Бізде жаңа ештеңе болған жоқ. Сондай-ақ, бұл тізімге қосылған басқаларында да болмады.

Салық қызметкерлері 4 жыл ішінде бірнеше мың беттен тұратын барлық есептерді талдады. Бізде 4 келіспеушілік бар.

Бұл бір нәрсені жасыру емес, бірақ бір форма бір нәрсеге сәйкес келмеді. Біздің салық заңнамамыз бұл жағынан әбден артта қалыпты. Мен бәріміз адам екендігімізге назар аударғым келеді және қателесуіміз мүмкін. Жазудан немесе техникалық қате жіберілуі мүмкін. Бұл жағдайларда түзету мүмкіндігі бар.

Жол беретін ештеңе болмады

— Әрине, қателіктер үшін ешкім жазаланбады. Егер бұл қате қасақана болмаса және арнайы заңсыз мақсаттарға бағытталған болса ғана жазаланады. Сонымен, біз 28 қарашада табылған сәйкессіздіктер туралы хабарлама алдық. 30 қараша мен 1 желтоқсанда біз оларды түзеттік. Екі жағдайда бұл техникалық қателіктер болды, ал екі жағдайда тіпті ештеңе болмады. Біз бұл есепті мүлдем алып тастадық, өйткені есеп бермеуіміз керек еді. Шын мәнінде, 1 желтоқсанда ешқандай айырмашылық болған жоқ. Осы қосымша есептердің барлығы салық органдарының электрондық базасында болды.

Бірақ 2 желтоқсанда біз жалпы сомасы 2 млн теңгеден асатын айыппұл мен 3 айға қызметін тоқтата тұру бойынша 4 хаттама алдық. Еш себепсіз.

Әрине, біз шу көтеріп, қарсы тұра бастадық. 30 қарашада мәлімдеме жасап, содан кейін қарсылық көрсете бастадық. Сайлау алдында барлығы тоқтатылды. Іс үнемі қаралып жатты. Онда рәсім келесідей жүреді: алдымен хаттама, содан кейін істі қарап, егер құқық бұзушылық бар деп санаса, қаулы шығаруы керек. Содан кейін жазалау туралы шешім қабылдайды.

Негізінен барлық ҮЕҰ өтетін 460-1-бап бойынша, жаза қатаң және баламасыз. 200 АЕК, яғни 580 мың теңгеден астам айыппұл мен қызметін тоқтату. Сонымен қатар, заңда дұрыс емес ақпарат бергені үшін деп көрсетілген.

Дұрыс ақпарат бермегенімізді табу мүмкін емес. Байқаусыз қате де дұрыс емес, иә? Біз оны еш қиындықсыз шештік.

Мемлекеттік органдардың өздері бізден кем қателеспейді. Мен өз сөздерімнің бірінде менің бас бухгалтеріме есеп берудің мың парағындағы төрт қате үшін арнайы сыйлық беру керектігін де атап өттім. Менде осындай бас бухгалтер болғанына қуаныштымын.

Қазақстан валидациясы

— Әрі қарай көрініс барлық ұйымдарда олардың істерін қарау кейінге қалдырылатындай етіп дамыды. Сайлау аяқталғанға дейін. Сайлау біткеннен кейін, алдымен 15 қаңтарда алдымен «Эхо» жұмысы тоқтатылып, айыппұл салынды. 25 қаңтар біздің бюро және «Халықаралық құқықтық бастама» хабарлама алды. Әрине, біз үлкен шу шығардық.

15 қаңтарда жұмысы тоқтатылған «Эхо» ұйымы Extractive Industries Transparency Initiative (EITI) азаматтық қоғам кеңесінің мүшесі болығандығына байланысты бір жағымды сәт бар.

Бұл біздің мемлекетіміз кіретін өнеркәсіптің өндіруші салаларының ашықтығы бастамасы. 18 қаңтарда, яғни үш күннен кейін, осы ұйымның кеңесі өте қатал мәлімдеме жасады. Ал Қазақстанда валидация, яғни өз міндеттемелерін орындауды растау бар. Қазақстан жалпы мемлекет одан ретінде өтеді ме деген сұрақ туындайды. EITI үшін оның мүшелерін, әсіресе коммерциялық емес ұйымды қудалау – бұл белгі. Ол мемлекеттің имиджіне де, экономикалық перспективаларына да қатты әсер етеді.

Содан кейін халықаралық құқық қорғау ұйымдарының әртүрлі хабарламалары пайда болды. Олар 26, 27 және 28 қаңтарда жалғасты.

26 қаңтарда ҚР СІМ жанындағы «Адами өлшем жөніндегі диалог алаңы» консультативтік-кеңесші органының отырысы өтті. Ол 70-тен астам адамнан тұрады. Негізінен оған Парламент депутаттары, негізгі мемлекеттік органдардың жоғары лауазымды өкілдері кіреді. Ал қалған жартысы – азаматтық қоғамның ең танымал және күшті ұйымдарының өкілдері. Осы отырыста бізді қудалау мәселесі көтерілді. Мен, Қаржы министрлігінің өкілі, Еуропалық Одақтың Қазақстандағы елшісі және АҚШ елшілігінің өкілі бақылаушы ретінде сөз сөйледік. Соңында вице-премьер —

Сыртқы істер министрі Мұхтар Тілеуберді қорытынды жасады. Ол біздің еститін мемлекет ҮЕҰ қызметін тоқтатқан кезде, бұл халықаралық имиджге әсер ететінін айтты

Ол шешімдер қолданыстағы заңнама аясында қайта қаралады және Мемлекеттік кіріс органдары мұқият қарайды деп үміттенеді.

Сот пен іс

Қаржы министрлігінің өкілі егер біз бір қате жасасақ, онда Мемлекеттік кіріс басқармаларынан басқа департаменттер де бар, содан кейін сот бар дейді. Сондықтан жағдай қандай да бір жолмен шешіледі және шешімдер қайта қаралады деп ойлаймыз. Біз әртүрлі заңды сценарийлер мен шайқастарға дайындаламыз.

Тамыз айында қысымға ұшыраған ұйымдардың бірі — Нұр-Сұлтандағы «Қадір-қасиет» екенін атап өту өте маңызды.

Ол бізден әлдеқайда ертерек соттаса бастады. Желтоқсан айында сотты жеңіп алды. Ал 28 қаңтарда апелляцияны да жеңді.

Біз Мемлекеттік кірістер басқармасы мен Мемлекеттік кірістер департаментіне құқық бұзушылық бойынша жауапкершілікке тарту мерзімі екі ай болуы керектігін дәлелдеуге тырыстық. Ал екі ай әлдеқашан өтіп кетті. Бізді 2018-2019 жылдардағы айырмашылықтар қызықтырды. Олар бізге бұл сұраққа ешқандай жауап берген жоқ. Біз сотқа бердік. Бірақ 1 ақпанда одан жеңілдік. Апелляция болады.

— Егер үкіметтік емес ұйымдардың бүкіл тобы мемлекеттің қысымына түссе, қандай айырмашылықтар болды?

— Қысқаша айтқанда, бізде 4 шағым бар. Екеуі Қазақстандағы БҰҰ Босқындар істері жөніндегі Жоғарғы комиссарының басқармасына қаржылық қолдау көрсетуге қатысты болды. Біз 10 жылдан астам уақыт бойы олардың ресми серіктестеріміз. Әр жылдың басында біз келісімшартқа қол қоямыз, олар бізге ақшаны — гранттың барлық сомасын жібереді.

10 күн ішінде біз салық органына оның алынғаны туралы хабарлаймыз. Бір қызығы, олар бізге үлкен соманы жібереді, біз оны әрдайым толықтай жұмсай бермейміз. Сондықтан жылдың соңында қалдықты қайтарамыз. Минус белгісімен табыс түрінде қайтарылған ақшаны көрсете отырып, келесі жылдың басында қалдықты қайтару туралы есеп береміз.

Салық инспекциясы бұдан басқа, біз осы соманы алып, толық соманы көрсеткен бірінші нысанды жіберуіміз керек деді.

Біз келістік және олар бізге көрсеткендей келесі күні жібердік. Мұндай екі бұзушылық бар. Олар үшін бізге айыппұл және үш айға қызметін тоқтата тұру үкімі шығарылды.

Конспирологиялық қорқыныш

— Елордада айыппұл салынған «Еркіндік Қанаты» одан да «көңілді» жағдайға тап болды. Олардың грант берушісі, Норвегиялық Хельсинки комитеті қателесіп, ақшаны қайта аударды. Олар барлық қате соманы 3-4 күннен кейін қайтарды. Ал Нұр-Сұлтандағы Мемлекеттік кіріс органы қорды бұл сома туралы хабарламады деп айыптады. 240 мың теңге айыппұл. Норвегиялық бухгалтердің шатасып аударған ақшасы үшін.

— ҮЕҰ-ға қатысты мемлекеттің бұл үдемелі қысымына не себеп?

— Мен нақты жауап бере алмаймын. Мен болжай аламын. Менің ойымша, бірнеше фактор әсер етеді. Біріншіден, олар қастандық теорияларының тұтқынында. Майдан Соросты ұйымдастырды деп ойлайды. Сондай-ақ, олар белорусьтер біреу қаржыланғандықтан көтерілді деп ойлайды. Германиядан келген Навальный Ленин сияқты ақша алып келді де, халық ол үшін көшеге шықты.

Олар қастандық теорияларымен уланған, олар қараңғы бөлмеде қара мысық іздейді, ол болмаса да.

Олар біздің ашық екенімізді түсінбейді. Олардың қастандық қорқыныштары дәлелденбейді.

Екіншіден, оларды көрші елдердегі оқиғалар қорқытты. Үшіншіден, бұл тәуелсіз адамдарды жақтырмау. Мен оларды түсінемін. Біз тәуелсізбіз, бізді басу мүмкін емес. Біз қажет деп санайтын нәрсені айтамыз. Бұл саяси құқықтар мен азаматтық бостандықтар мәселесін тағы бір рет көтермеу үшін қорқыту әрекеті. Біреу донорлардан қорқады және оларды әртүрлі сезімтал тақырыптар бойынша қаржыландыруды тоқтатады.

— Жалпы қанша ҮЕҰ осындай қысымға тап болды?

— Мұны ешкім білмейді. Мәселе мынада, бұл ұйымдардың 3 санаты бар. Біріншісі – 7 қарашада бізбен бірге өтінішке қол қойған 30 ұйым. Олардың бәрі ашық. Екінші санат біз білетін, бірақ әртүрлі себептермен көрінгісі келмейтін онға жуық ұйым. Олар өздерінің айналасындағы жағдайды саясаттандырады деп санайды. Үшінші топ – бізде олар туралы тек қауесет бар. Олар келісуге тырысады. Сондықтан 20-25 ұйым туралы айтып отырмыз деп ойлаймын. Олардың арасында коммерциялық ұйымдар да бар.

Енді біз одан әрі күресеміз.