Ресей Қазақстанға мұнайды жаңа нарықтарға сатуға мүмкіндік бермейді — экономист

Бүгінгі таңда ҚР теңіз порттарының жалпы өткізу қабілеті жылына 27 млн тонна жүкті құрайды. Транзит көлемін екі есеге арттыру үшін Ақтау портында контейнерлік хаб құрғысы келеді. Жоба шамамен 10,5 млрд теңгеге бағаланып отыр. Контейнерлерді ағызуға арналған терминал, жүктерді контейнерлерге ауыстырып тиеу жөніндегі арнайы кешен салынады, сондай-ақ тиеу техникасы жаңартылады.

Қымбат мұнай

Әлемдік экономика және саяси институтының (ӘЭСИ) сарапшысы Мағбат Спанов бұл жобаны іске асыруда қандай да бір жаңа нарықты жаулап алу мәселесі әлі тұрған жоқ деп есептейді. Бұған дейін елде болған позицияларды сақтау қажет. Бірақ, Қазақстан еуропалық нарықтарда сипаттамалары бойынша ресейлік мұнайға ұқсас мұнайдың бір бөлігін алмастыра алатыны сөзсіз.

— Жаһандық ахуалға қарамастан, Қашаған мұнайын әлемдік нарықтарға жеткізуді жеңілдету мақсатында бізге бастапқыда болжанғандай, сол Құрық немесе Баутино салынған порттарды дамыту қажет.

Бүгін біз осы кен орнында мұнай өндіруді ұлғайту кезеңіне кірудеміз және оның қымбаттауына байланысты бұл жоба тиімді болады

Тиісінше, мұнайды өткізетін транзиттік қуаттар болуы керек. Теңіз және Қашаған мұнайының өзіндік құны 17-22 доллар аралығында. Тиісінше, жақсы пайда алуға болады. Сондықтан мұнай, темір жол, автомобиль тасымалдарын кеңейту жөніндегі түрлі жобалар уақтылы жүзеге асырылуда, — деп есептейді ол.

Дайын болу

Спанов бастапқыда Қазақстан мұнайы Әзірбайжан, Грузия және Түркия арқылы Баку – Тбилиси – Джейхан мұнай құбыры арқылы Еуропаға барады деп жоспарланғанын еске алады.

— Каспий арқылы үлкен құбырды тартуға ешкім рұқсат бермейтіні түсінікті. Құрлық бағыты Ресей Федерациясы арқылы өтеді. Бұл біздің ұлттық мүдделерімізді сақтау тұрғысынан өте осал.

Қазақстан үшін ең оңтайлы нұсқа — Иран арқылы өтетін мұнай құбыры. Бірақ АҚШ Иранмен ядролық келісім жасасқанға дейін бұл тақырып қарастырылмайды

Меніңше, біз бұл құбырды қысқа мерзімде салуға дайын болуымыз керек, — дейді сарапшы.

Бәрі соншалықты оңай емес

Экономист Рүстем Жансейітов Каспий арқылы жүк айналымының артуы арқасында қазақстандық мұнаймен жаңа нарықтарды қамтуға үміттенудің қажеті жоқ деп есептейді. Мұндай жолмен көп мұнай тасымалданбайды.

— Мұнай Каспий теңізі арқылы өте күрделі бағыт бойынша жеткізіледі

Ол Құрықта оны Бакуге апаратын танкерлерге жөнелтіліп, сол жерде мұнай терминалдарына құйылады. Содан кейін мұнай Баку — Тбилиси — Джейхан мұнай құбыры арқылы жіберіледі. Ол Джейханға келгенде, оны үлкен танкерлерге жүктейді де, әлем бойынша алып жүреді.

Бірақ кез-келген шамадан тыс жүктеме жұмысы қымбаттайды, мұнай “алтынға” айналып барады. Сонымен қатар, қазақстандық мұнай сапасымен мақтана алмайды, ол ауыр және құрамында күкірт көп. Сондықтан да, мысалы, арабтық сияқты қымбат емес, – дейді Жансейітов.

Оның айтуынша, Баку — Тбилиси — Джейхан мұнай құбырының белгілі бір өткізу қабілеті бар екенін атап өткен жөн. Қазірдің өзінде әртүрлі елдердің мұнай сатушыларымен жеткізу көлемі бойынша келісімдер бар.

— Енді елестетіп көріңізші: Қазақстан келіп, көлемін ұлғайтқысы келетінін мәлімдейді. Егер мұнай құбырында орын болмаса, оған кім береді?

Келіссөздер арқылы қол жеткізетін болмаса: біреу, мысалы, өз квотасын береді. Бірақ бұл күрделі келіссөздер, және мұнайшылар бұған келісе қоюы екіталай. Немесе олар келіседі, бірақ өтемақы ретінде ақша сұрайды. Мұндай жағдайда ең көп дегенде жылына 2-3 миллион тоннаға арттыруға болады. Бірақ, шынын айтқанда, бұл болмашы көлем. Салыстыру үшін, КҚК 60-70 млн тонна жібереді.

Ынтымақтастық нұсқалары

Мен атап өткім келетін тағы бір маңызды сәт: егер Ресейде Қазақстан мұнайының Каспий арқылы тауар айналымының артқанын көрсе, олар Каспий суы оларға да жататынын, ал олар өткізу қабілетін арттыруға рұқсат бермегенін айтады.

Бірнеше жыл бұрын Қазақстан Каспий түбімен құбыр салу үшін Каспий теңізінің түбін межелеу бойынша ауыр келіссөздер жүрді. Содан кейін Ресей қарсылық ретінде экологиялық мәселені көтерді

Оларға бірдеңе ұнамаса осындай қулыққа басады. Содан кейін Ресей мұнай құбырын Каспий теңізіндегі оның аумағынан тыс салуды ұсынды. Бірақ бұл жағдайда біз үшін де қауіптер бар: көп тасымалдап, біз Каспийді ластап жатырмыз деуі мүмкін. Ал қатаң нұсқада олар тіпті Батыспен саудамызға тыйым салып, мұнай жіберуді тоқтатуы мүмкін. Біз санкцияларға ұшырадық, сондықтан сіздер де қиналыңыздар дегендей. Сондықтан, менің ойымша,

Қазақстан мұнай бойынша Қытаймен ынтымақтастықты кеңейту нұсқаларын қарастырып, своп-операциялар бойынша Иранмен серіктестік орнатуы керек

Бірақ ынтымақтастықтың бұл нұсқасы Ираннан санкциялар алынып тасталған жағдайда ғана мүмкін. Иран арқылы мұнай құбырының құрылысына қарағанда, қайта санкциялар салынған жағдайда своп операцияларын кез келген уақытта тоқтата тұруға болады. Ал мұнай құбырымен оның құрылысына қомақты қаржы жұмсалатынын ескерсек, бұл ауыр болмақ, – деп түйіндеді Рүстем Жансейітов.