Пашинян бәріне қарсы: Арменияда не болып жатыр?

Қорған күшті болмады

Қарабахтағы жеңіліс Арменияның көптеген азаматының наразылығының себептерінің бірі болды. Көбі Пашинянның әскери сәтсіздігінен ғана емес, жеңілістің салдарынан да отставкаға кетуін талап ете бастады. Өз кезегінде премьер-министр генералитетпен қақтығысты күшейтті, популистік және қарама-қайшы мәлімдемелер жасады, сонымен қатар әскери қызметкерлерді қызметінен босатты.

Бақылаушылар атап өткендей, Армения да, Әзербайжан да Қарабахтағы дауды әскери шешу жағын ұзақ уақыт бойы жоққа шығарған жоқ. Бірақ Армения соғысқа дайын емес еді, ал Әзербайжан біртіндеп қарулы күштерді күшейтіп, Түркиямен әскери байланыстарды нығайтты. Сонымен қатар Ереван ЕҚЫҰ-ның Минск тобы аясында Қарабах бойынша іс жүзінде қатып қалған келіссөздер процесін қайта бастай алмады.

Пашинян жасаған ресейлік Искандер кешендерінің тиімсіздігі туралы мәлімдеме лауазымды әскери тұлғалардың көңілінен шықпады. Тіпті ішкі саяси дауларға ешқашан араласпаған генерал бірден жауап берді. Армян әскері 2020 жылдың күзінен бастап премьерге қатысты наразылық жинады, олардың пікірінше, Қарабахтағы соғыстың белсенді кезеңінде өзін жақсы көрсете алмады. Бас штаб басшылығының айтуынша, премьер тактикалық әскери міндеттерді шешуге де араласуға тырысты. Сондықтан әскери күштер Қарабахты жоғалтқанына жалғыз кінәлі болғысы келмейді.

Нәтижесінде, жанжал туындады. Никол Пашинян Бас штабтың басшылығы мен оппозицияны төңкеріс жасады деп айыптап, президенті бірқатар генералдарды қызметінен босаттырды.

Эмоциялар мен репрессиялар

Қарабахта бейбітшілік орнағаннан кейін премьер-министрдің маневр жасау үшін біраз алаңы болды. Тіпті соғыстағы жеңіліс Пашинянға халықтың назарын ішкі проблемалардан алшақтатуға мүмкіндік беретін сияқты. Ол күш-жігерді армияның жауынгерлік қабілетін қалпына келтіру, армян сарбаздарын тұтқындаудан қайтару, босқындар мен Таулы Қарабахтағы гуманитарлық мәселелерді шешу үшін барлық саяси күштерді біріктіру ұранымен қоғамды біріктіруге бағыттай алды.

Алайда, қарапайым армяндар Қарабахтың жеңілісімен және жоғалуымен байланыстыратын Пашинян тексерулер мен тепе-теңдік жүйесін қолдануға тырыспайды. Ол конституциялық реформалар мен жартылай президенттік басқару формасына оралу туралы референдум ұсыну арқылы жеке билікті күшейтуге ниетті.

Бір жағынан, көп армяндар Пашинянның отставкаға кетуін талап етеді. Капитуляцияға кінәлі дегеннен басқа, пандемия кезінде денсаулық сақтау органдарының тиімсіздігі, сыртқы және ішкі саясаттағы қателіктерді де байланыстырады. Қаза тапқан және тұтқынға алынған сарбаздардың туыстарының, сондай-ақ Таулы Қарабахтағы қақтығыс күшейгеннен кейін босқынға айналған отбасылардың жеке шағымдары. Әзірге премьердің Ұлттық жиналыста (Армения Парламенті) күшті фракциясы, мыңдаған қолдаушылары және үлкен амбициясы бар.

Алайда армян қоғамы төңкерістер мен соғыстан шаршады. Көбі алаңдардағы оппозицияны қолдау қажет деп санамайды. Сонымен қатар Никол Пашинянның саяси олимпта өзін көрсете алмаған бұған дейінгі әріптестеріне де көптеген шағымдар бар.

Батырлар мен жеңілгендер

Бүгін Пашинян оның билікке келуіне көмектескен толқуларға ұқсас наразылықтарға тап болды. 2018 жылы өршіл саясатты Еуропа мен АҚШ елдері қолдады, ал қазіргі уақытта олар премьер-министрдің өзі қиындататын жағдайды тұрақтандыруға дайын емес және қабілетті емес.

Сонымен бірге Арменияның политэлитасында бәрі бәріне қарсы соғысады. Министрлер кабинетіне барлық жағынан қысым жасалуда. Премьер-министр, әскер және оппозиция арасында алауыздық бар. Премьер-министрдің кадрлық шешімдеріне президент Армен Саркисян қарсы болды. Қауіпсіздік кеңесі мен Бас штаб қарама-қайшы мәлімдемелер жасайды, бұл оппозициялық БАҚ-тың билікке белсенді шабуылдарымен бірге жоғарғы деңгейдегі бөлінуді одан әрі күшейтеді.

Арменияда премьер-министрдің өзі мегафонмен өз жақтастарын шоғырландыру үшін митингілерге шыққан кезде парадоксалды жағдай туындайды. Сонымен бірге Ереванда оның саяси қарсыластары экс-президенттер Роберт Кочарян мен Серж Саргсян кек алғысы келеді. Үш жыл бұрын олардың қазіргі премьер-министр сынға алып, барқыт революциясы нәтижесінде құлатты.

Армян шолушылары Пашинянның елді дағдарыстан шығару жоспары жоқ деп санайды. Сонымен бірге премьерді “сатқын” және “түрік агенті”деп атайтын қарсыластарының жоспары жоқ. Р.Кочарян мен С.Саргсян Қарабахтың тумалары және 1990 жылдардағы соғысқа белсенді араласқан жауынгерлер, бірақ бүгінде Арцахтың аз тұрғындары (Қарабақтың армян атауы) оларды қолдау үшін митингілерге баруға дайын.

Шетел көмектеспейді

Пашинянның билікті сақтау мен нығайтуға деген үміті қазір сыртқы фактормен байланысты емес. Егер 2018 жылы Еуропа мен АҚШ Пашинянның билікке келуін қолдаса, онда олардың мүмкіндіктерінің шегі 2020 жылы ковид кезінде байқалды.

Пашинян мен Кремль арасындағы қарым-қатынас қиын. Ресей Қарабахтағы шайқастар күшейген кезде бастаманы қолға алды, Баку мен Ереванды бейбіт келісімге әкелді. ТМД елдері мен Батыстағы әскери бақылаушылар Владимир Путин Карабахтағы армян әскерлерінің толық жеңілісін тоқтатты деп санайды. Батыста Ресейдің Кавказдағы бейбітшілікке қол жеткізудегі жетістігі кездейсоқ емес деп санауы бекер емес.

Бірқатар еуропалық БАҚ Пашинянның ҰҚШҰ одақтасы ретінде Кремльге белгілі бір үміт артқанын айтады. Алайда Владимир Путин әскери қақтығысты тараптарды татуластыру және Баку мен Ереван арасында бейбіт келісім жасасу арқылы шешуді жөн көрді.

Мәскеу Карнеги орталығының директоры Дмитрий Тренин Мәскеу мен Ереванның қарым-қатынасын қайта қарау қажет деп санайды. Оның пікірінше, Арменияның политэлитасында бөлінген, шаршаған, көңілі қалған қоғамды біріктіріп, Кремльдің маңызды серіктесі және стратегиялық одақтасы бола алатын айқын күш көрінбейді.