Партиялық батпақты жандандыратын уақыт келді – Қаражанов

Партиялардың мәжіліске өту шегі төмендеді, енді ол алдыңғы 7% орнына 5%-ды құрайды. Жақында президент Қасым-Жомарт Тоқаев Заңға тиісті түзетулерге қол қойды.

Бұл жаңашылдық отандық партия жүйесіне қаншалықты көмектеседі? Сарапшылар ұзақ уақыт бойы де-юре болса да, іс жүзінде жұмыс істемейді дейді.

Бұл туралы саясаттанушы Замир Қаражанов біздің порталға берген сұхбатында айтты.

Қазір екі пайыздың да маңызы зор

– Замир, екі пайызға төмендеу – бұл тиімді қадам ба? Екі пайыз ерекше рөл атқармайды.

– Шын мәнінде, бұл мәжілісте жаңа партиялардың пайда болуын шынымен де жеңілдетеді және мұны баяғыда-ақ жасау керек еді. Партияларды тіркеуді қалай жеңілдетуге болады. Тоқаев жанындағы алғашқы парламенттік сайлау партиялық жүйедегі жағдай түбегейлі өзгермегенін көрсетті. Мәжілісте бәрі бірдей отырады, азаматтар ешкімді білмейді және т.б. Егер билік бұл жүйені тиімдірек еткісі келсе, үлкен өзгерістер қажет. Парламентке кіру шегін төмендету, әрине, жеткіліксіз, бірақ бастау жаман емес.

– Ал Мәжіліске өткен сайлауда өтпеген партиялардың бірі кем дегенде 5% жинады ма?

– Мен өткендер туралы айтпаймын, өйткені мен бұған қызығушылық танытпадым. Бірақ мұндай партиялар бұрынғы жылдары болды. Егер бұл 5% сол кезде енгізілсе, олар мәжіліске өтер еді.

Жалпы, жетекші топ пен басқалар арасында әрқашан үлкен алшақтық болғанын атап өткен жөн. Осыған байланысты, тіпті екі пайыз да үлкен мәнге ие.

Мұнымен тоқтап қалмау керек, реформаларды жалғастыру керек. Мысалы, сайлауды ашық ету маңызды.

Кәсіби саясаткерлер жетіспейді

– Олар үнемі айтып отыратын тағы бір мәселе – отандастарымыздың саяси нигилизмі. Көбісі саясатта, оның ішінде партия алаңында болып жатқан оқиғаларға қызығушылық танытпайды.

– Ия, бұл мәселе әлі де бар. Халық партиялық жүйе туралы аз біледі, азаматтар кандидаттарды түсінбейді және тек бұқаралық ақпарат құралдарында жиі еститіндерге дауыс береді, олардың барлығына қол жетімді емес. Ал мәжілісте отырғандарды да, өтпегендерді де білмейді. Бұған ақпараттық жұмысты ұйымдастыра алмаған қазақстандық партиялардың өздері де кінәлі.

Айтпақшы, қазіргі уақытта теледидар мен баспасөз интернетке, әсіресе әлеуметтік желілерге жол бере бастайды. Ал онда тіпті шағын партия да шын мәніндегі маңызды мәселелерді көтеріп, өзекті мәселелер бойынша талқылауға бастамашы бола алады. Сонда тыңдаушылардың аудиториясы бірден айтарлықтай артуы мүмкін.

Көптеген журналист те әлеуметтік желілерді басшылыққа алады және олар қызықты нәрсені талқылағанда, тақырыпты әрі қарай таратады

Партиялардан басқа блогерлер мен әртүрлі бірлестіктер бар, мысалы, балаларды қорғау және т.б. Яғни, бұл енді проблема емес, пайдалануға болатын жаңа және кең ақпараттық сайттар пайда болды.

– Мүмкіні мүмкін, бірақ жұмыс істемейді. Сол әлеуметтік желілерде маңызды үгіт-насихат жұмыстары жүргізілгені ерекше байқалмайды. Сайлау алдында болуы мүмкін, бірақ кейін тоқтап қалады.

– Иә, біздің қазіргі партияларымыздың ПӘК-і тым аз. Мен әрқашан

бұл кәсіби саясаткерлердің жоқтығынан болып жатқанын айтып келемін

Яғни, саясатты өз кәсібіне айналдырғандар, осыдан өмір сүруге болатынын түсінетіндер, байсалды және нәтижелі жұмыс істейді. Негізінен, кейбір альтруисттер партияға келеді, ал 4-5 жылдан кейін олардың көңілі қалады. Мен көптеген партияластармен сөйлестім, барлығы бірдей ойлайды.

Сайлауды ашық ету жақсы болар еді

– Жалпы, біздің партияларымызда кәсіби жұмыстар қойылмаған. Көрнекті және белсенді қоғам қайраткерлерін өз қатарына тартпайды, электраралық кезеңде үгіт жүргізбейді. Олар сайлау алдында ғана оянады.

— Бұл жағдайда, егер бізде әлі де батпақ пен тәртіп болса, сайлау заңнамасындағы реформалар көмектесе ала ма?

— Оларды кез келген жағдайда жүргізу керек. Партиялар үшін үлкен қызығушылық пайда болады, оған кәсіби саясаткер болғысы келетін адамдар келе бастайды. Содан кейін бәрі жақсы жаққа өзгере бастайды. Сайлаудың өзін ашық ету жақсы болар еді. Яғни, уақыт өте келе партиялық жұмысқа және қоғамға деген көзқарас өзгереді.

— Тағы бір жаңалық – “барлығына қарсы” таңдауы пайда болды. Бұл неге керек деген қай заманда да қызық болды. Ешкімге дауыс бергісі келмейтін азамат сайлауға мүлдем бармауы мүмкін. Немесе бюллетеньді жыртып тастаңыз.

– Бұл сайлаушыға да, сайлаушының сайлау процесіне деген құрмет элементі. Егер адам сайлауға келуді өзінің азаматтық міндеті деп санаса, бірақ лайықты кандидаттарды көрмесе, оның таңдауы жоқ. Әрине, ол бюллетеньді бүлдіруі мүмкін, бірақ кез келген біреуге дауыс бере салады. Осылайша сайлауға келіп, “бәріне қарсы”дауыс береді де өз міндетін орындайды.