Пандемия апанынан Орта Азия елдері жалғыз-жарым шыға алмайды — сарапшылар

Мақсаты — дағдарыстан кейінгі кезеңде оқиғалардың дамуының негізгі сценарийлерін анықтауға тырысу. Талқылауға Қазақстан, Өзбекстан, Тәжікстан және Қырғызстан сарапшылары қатысты.

Диалог барысында көптеген фактор қарастырылды. Ел үкіметтері қабылдаған шаралардан бастап қағамның мәдени-діни ерекшеліктеріне дейін сөз қозғалды.

Ресей академиялық ғылымдарының шығыстану институтының сарапшы-шығыстанушысы  Виктор Немчинов бірнеше сағатқа созылған пікір алмасудың қорытындысын шығарды.

Түсінікті мәселелер

Жағдайды талдау кезінде сарапшылар қазіргі уақытта үш мәселе анық деген қорытындыға келді:

• залалдың сипаты ұзақ мерзімді
• дағдарыстың көкжиегі өзгермелі
• өңір елдерінің әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени-білім беру дамуы үшін пандемияның теріс салдары орта мерзімді (7 жылға дейін) және ұзақ мерзімді (15 жылға дейін) болуы мүмкін.

Күзгі-қысқы кезеңде COVID-19 пандемиясының екінші толқыныны болады деген  нақты қаупі бар. Оның үстіне,

сарапшылар алдағы 2-3 жылда қазіргіге қарағанда қауіпті  вирус-мутанты пайда болуы мүмкін дейді

Өркениеттік қауіптіліктің бұрын-соңды болмаған деңгейі өңір елдерін әлемдік дағдарысқа дұрыс жауап қату бойынша шұғыл шараларды өзара келісе отырып қабылдауға және байланыс желілерін орнатуға мәжбүр етеді. Сарапшылардың қатысуымен министрліктер мен ведомстволардың басшылары деңгейінде де,  аудандар мен елді мекендер тұрғындарының өкілдерін  тарта отырып,  дағдарыс ықпал еткен барлық билік субъектілерінің тікелей және  кері байланыс арналарында да назар аударуға тиіс.

Сыртқы саясат

Аймақтағы жағдайды дамытуға елдік реакцияны болжау кезінде бес елдің арасындағы екіжақты қарым-қатынастар айтарлықтай жақсаруы мүмкін деген болжам айтылды. Пандемия барлық ел үшін бірдей дәрежеде қауіпті.

Алайда спикерлер мен комментаторлар басқа пікірді ұстанып отыр

Қазіргі мызғымас белгісіздік кезінде әр елдің билігі бастапқыда «өз бетімен сақтануға» тырысады,

құлдыраған экономикаға да шұғыл көмек көрсету қажеттігіне баса назар аударады.

Алайда, бір басты мәселе бар, онда барлық «бестік» бірыңғай фронт болуы мүмкін және болуы тиіс. Бұл барлығына Қытайдан берілген «жомарт» несиелері туралы мәселе.

Пандемия барлық несие алушыларды ЖІӨ-нің құлдырауы кезінде сөзсіз қарыз шұңқырына тастайды. Бұл тұзақтан жалғыз шығу мүмкін емес.

Сондықтан:

1) жақын арада болатын өңірлік кездесуге бірыңғай, келісілген және бірауыздан мақұлданған ұжымдық позицияны әзірлеу – ҚХР басшылығына жинақталған барлық кредиттік берешекті есептен шығару туралы қатаң талап қою

2) жаңа және ағымдағы қарыз алу бойынша болашақ төлемдердің екі есе төмендетілген шарттарымен келісілген кредиттік желілердің әрекетін ұзарту туралы жалпы өтінішті ұсыну

3) ҚХР-ның әрбір елмен жеке-жеке сауда-экономикалық келісімдер бойынша  30%-ға төмендетілген мөлшерлемемен ұсынылатын жаңа кредиттер көлемін 25%- ға арттыру және экономикаға салу туралы ұсынысын іске асыру.

4) қол қойылған келісімдер бойынша жеңілдіктер беру және өңірдің әрбір елінің ЖІӨ-нің 1% көлемінде қайтарымсыз қаржылық көмек беру туралы ХВҚ-ға бірлескен өтініш ұсыну.

Ішкі проблемалар

Пандемияның

• халықтың денсаулығын және денсаулық сақтау жүйесін
• дәстүрлі үлкен отбасының ұрпақаралық апаты және аға буынды жоғалту қауіпі
• өзін-өзі жұмыспен қамту экономикасы және әлеуметтік қамсыздандыру саласы
• қаржы-несие жүйесі
• экономиканың ұлттық даму
• Орта Азия халқының қазіргі заманғы және дәстүрлі өмір салтына келген дағдарыс екенін мойындауымыз керек.

Түйін

Бүгінгі таңда болып жатқан жағдай  ОА-ның әрбір еліндегі биліктің азаматтармен апта сайын ашық сұхбат құруын талап етеді.

Істің нақты жай-күйі туралы ақпаратты жасыруға, айтпай қалуға немесе төмендетуге жол бермеу туралы басшылық қолдаған қоғамдық шешім болуы тиіс.

Пандемиямен және оның салдарларымен күресте тиімді жалғыз  қару – дағдарыстың нақты динамикасы туралы толық ақпарат берудің жылдамдығы мен дәлдігі

Әлеуметтік қатынастар саласында мұқтаждарға волонтерлік көмектің жаңа мүмкіндіктерінің және риясыз экономика саласының пайда болуы туралы қоғамдық қолдау және ақпараттандыру жөніндегі шұғыл шаралар қажет.

Сондай-ақ

• зайырлы және діни өмір салты арасындағы сенімсіздіктің одан әрі ушығуы
• ішкі және конфессияаралық араздықты тарату
• ұлттық тұтастыққа қауіп төндіретін және қарсы тұратын топтың психологиясына желілік қорқыныштарды, айыптауларды, қорлауды және манипуляцияларды қысуды  алдын алу бойынша шаралар қабылдау қажет.