Өзгерістер қарсаңында: президент қаңтардағы оқиғалардың себептерін атады

Бірақ кадрлық тағайындаулардан басқа, Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстандағы мемлекеттік төңкеріс әрекетінің себептері мен салдарын талдауға бір сағатқа жуық уақыт арнады. ҚР президенті жанындағы ҚСЗИ директорының орынбасары Санат Көшкімбаев ел басшылығының қанды тәртіпсіздіктердің қорытындысынан алған әсерлерімен бөлісті.

Жүйедегі жаралардың іріңі шықты

— Ең алдымен, мемлекет басшысының сөйлеген сөзінен мен оның қаңтардағы апатты оқиғаларды жіті бақылап, талдау жасағанын атағым келеді, – деп түсіндірді саясаттану ғылымдарының докторы. – Ол қоғамда, мемлекеттік басқару жүйесінде және күштер блогындағы проблемаларды жақсы біліп отыр. Белгілеген реформалар бағыттары пісіп-жетілді, жаңа үкімет байыпты жұмыс істеуі керек.

Ең алдымен, құлықсыздықтың, қорқыныштың, бюрократизмнің, сыбайлас жемқорлықтың, монополизацияның, олигополияның және қоғамның бөлінуінің алдын алу керегін айтты

Барлық осы проблемалар өте маңызды және жүйелі. Президент олигополия туралы бірнеше рет атап өткендей, ірі компаниялар ірі картельдер құрып, монополия жасайды. Біз мұны ЖЖМ, ауыл шаруашылығы салаларында және басқа да экономикалық блоктарда көріп отырмыз.

Жалпы, ұлттық байлықтың, жалпы ішкі өнімнің өсуіне қарамастан, олардың өңірлер арасында бөлінуінде айқын сәйкессіздіктер бар. Халықтың осал топтары одан да кедей. Бұл фактінің алғашқы аралық нәтижелері пандемияның тәжірибелі толқындарын көрсетті, бірақ ол әлі толық емес және алда вирустың жаңа штамдары мен жаңа індеттер бар.

Мемлекеттік басқару жүйесін қайта құру

— Президент кейбір шенеуніктердің жұмысына теріс баға берді, бірақ сонымен бірге жаппай жұмыстан шығарудан аулақ болуға шақырды. Бірінші кезекте мәселе жас кадрлар мен “ескі гвардияның” мемлекеттік қызметшілер командасында өздерінің тиімділігі мен құзыреттілігін дәлелдеген қызметкерлерді сақтау туралы болып отыр. Стратегиялық басшылық лауазымдарда жұмыс істеуді сеніп тапсыруға болатын басқа адамдар бар ма? 

— Президенттің белгілегені — меритократия қағидаты — мемлекеттік қызметке ең лайықты үміткерлерді іріктеу. Қасым-Жомарт Тоқаев тіпті екі ведомствоны — Мемлекеттік қызмет істері және стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттіктерді де атап өтті, олар барлық кедергілерді алып тастауы тиіс — артық бюрократия, мемлекеттік қызметке қолжетімділік касталығы және басқа да проблемалар.

Мемлекеттік басқарудың барлық жүйесін қайта құру тапсырмасы өте орынды. Шешім қабылдайтын адамдар қоғаммен тек өз кабинеттерінде отырып қана сөйлеспеуі тиіс

Қазір заман өзгерді, басқа тәсілдер қажет. Оқиғалар барысына президент қана емес, оның бүкіл командасы, барлық басқару вертикалі жұмылып жұмыс істеуі керек. Өткен оқиғалар көрсеткендей, халықпен тікелей, тіпті қажет болса алаңдарда да мәселелерді шешу өте маңызды. Президент нақты есімдерді атаған жоқ, бірақ кадрлық өзгерістер әлі де болады деп ойлаймын.

Алайда, меритократия процесінде мемлекеттік басқарудың сабақтастығын сақтау маңызды. 63 жастағы тиімді және білікті мемлекеттік қызметкерлер үшін зейнетке шығуға негіз болмауы керек.

Яғни, үкіметтің бұрынғы құрамының саяси қызметшілері жинақтаған тәжірибе мен дағдыларды ескере отырып, мемлекеттік аппараттың алдында тұрған проблемалар мен міндеттерді барынша тиімді шешуге мүмкіндік беретін тетіктер болуы тиіс.

Қауіпсіздік күштері үшін ауыр сабақ

— Күш құрылымдарының үйлестірілген жұмысы қажет. Президент бірқатар өңірлерде ҰҚК департаменттері соғыссыз өз нысандарын тапсырғанын атап өтті. Тәртіпсіздіктер басталғанда ІІМ-нен лаңкестерге оқ атпағаны туралы, себебі қызметкерлері арасындағы адалдыққа күмәні болғанын айтты. Бұл жағдайды қалай түбегейлі өзгертуге болады? Бұл халық пен жалпы елдің қауіпсіздік мәселесі ғой?

— Президент өз сөзін осы мәселеден бастады — ІІМ, ҰҚК, Қорғаныс министрлігі, Сыртқы барлау қызметі, арнайы бөлімшелер, Ұлттық Ұлан сияқты барлық күш блогын реформалау қажеттігін айтты.

Жекелеген ведомстволар емес, бүкіл күш блогы Қазақстан бастан кешкен дағдарыстық жағдайға дайын емес болып шықты

Шешім қабылдауда жауапкершілік алудан қорқу құқық қорғау құрылымдарының орта және төменгі буындарындағы жауапты адамдардың өкілеттіктерін күшейту қажеттілігін көрсетті. Қиын жағдайларда олардың жұмысының тоқтап қалуын болдырмау үшін белгілі бір орталықтан құнды нұсқауларды күту емес, жедел әрекет ету маңызды.

Наразылықтардың алғашқы күндерінде ел басшылығы наразылық білдірушілерге қарсы қару қолданбауға нақты нұсқау берді.

Бірақ оқиғалар экстремистік, бандиттік фазаға айналғаннан кейін, келіссөздер түрінде ешқандай реверанссыз мүмкіндігінше тез әрекет ету маңызды болды

Сонымен қатар, содырлар ешқандай талап қоймады, бірақ бірден адам өлтіріп, тонауға кірісті.

Осыдан жергілікті жерлерде халық та, күш құрылымдары да өзін қалай ұстау керектігін түсінбеді. Кейбіреулер бандиттерге қарсы неге күш қолданбай жатқанын түсінбеді, ал басқалары нақты әрекет алгоритмінің болмауына байланысты оны қолданудан қорықты. Өте ауыр сабақ.