Өзбекстанға америкалық “Бейбітшілік корпусы” не үшін қайтып келмек?

Уэллстің пікірі бойынша, америкалық компанияның оралуы “…адамдар арасындағы маңызды әрі берік байланысты нығайтып, және ағылшын тілін кешенді оқыту бойынша айтарлықтай қолдау көрсете алатын еді…»

Айта кету керек, ерікті-бітімгерлердің алғашқы толқыны Өзбекстанда тәуелсіздіктің екінші жылы – 1992 жылы келген болатын.

Әлем корпусының негізгі бағыттары:

• мектептерде ағылшын тілін оқыту;
• бастауыш білім беру саласындағы реформаларды қолдау;
• республика өңірлерінде шағын бизнесті дамыту бағдарламасын енгізу және тарату;
• денсаулық сақтауды реформалауға бағытталған бағдарламаларды жүзеге асыру;
• балалар мен әйелдер арасында ЖҚТБ-ның алдын алу, салауатты өмір салтын насихаттауды жүзеге асыру.

2002 жылы жазда Өзбекстанның жоғары және орта кәсіптік білім беру министрі Сайдахрор Гулямов пен Өзбекстандағы Бейбітшілік корпусының директоры Лоренс Лехи алдағы ынтымақтастық туралы келісімге қол қойған болатын.

Алайда 2005 жылдың маусым айында компания өз қызметін республикада жүзеге асыруды тоқтатты. Әлем корпусының басшысы Гадди Васкестің мәлімдеуінше, бұл мәжбүрлі шешім болды, себебі Өзбекстан СІМ 52 ерікті мен аймақтық жетекшіге визаны ұзартпады. Нәтижесінде 126 америкалық ерікті үйлеріне оралды.

Өзбекстанда америкалық ұйымының құрамында АҚШ-тан 700-ден астам ерікті жұмыс істеген

Медальдің екінші жағы

Айта кетерлігі, бірқатар елде Әлем корпусының қызметі қарама-қайшы сипатқа ие болды. Мәселен, 2002 жылы Ресей аумағында табысты жұмыс істеп келе жатқан компаниядан “шығып кетуді” сұраған. Бұл Бейбітшілік корпусының 30 қызметкеріне виза ұзартудан бас тарту жолымен жасалды.

Баспасөз конференцияларының бірінде сол кездердегі Ресей ФҚҚ директоры Николай Патрушев бұл мәселені былай түсіндірді:

“…олар ресейлік аймақтардағы әлеуметтік-саяси және экономикалық жағдайы,

басқару органдарының қызметкерлері, сайлау барысы және т.б. жайлы ақпарат жинаумен айналысты” деді. Сонымен қатар, Peace Corps Қиыр Шығыс бөлімшесінің экс-басшысы Валери Ибан Қытаймен шекарадағы жабық аймаққа өтіп, шекаралық режимді бұзғандығы белгілі болды.

Тағы бір қызық жағдай Түркіменстанда өрбіді, онда Peace Corps өз қызметін 1993 жылы бастаған (2012 жылы жабылды). Ұйымның хабарлауынша, республикада жүргізіліп жатқан бағдарлама даму мен мәдени алмасу саласында елеулі табыстарға жетті. Алайда мұндай мәлімдеме республика ішінде де, одан тыс жерлерде де көптеген мәселелер туындатты.

Ашхабад ұйымның білім беру миссиясы мен барлау қызметінің үйлесімсіздігі туралы түсінік берді

Айта кету керек, Түркіменстанда 740-тан астам америкалық ерікті қызмет атқарған.

Ынтымақтастықтың қазақстандық моделі

Қазақстанда Әлем Корпусы 1992 жылдың желтоқсанында Вашингтонда тиісті келісімге қол қойылғаннан кейін жұмысын бастады. Peace Corps өз жұмысын келесі бағыттарға шоғырландырды:

• ағылшын тілін оқыту;
• шағын бизнесті дамытуға көмек көрсету;
• жастардың бастамаларын қолдау;
• қоршаған ортаны қорғау жөніндегі бағдарламаны іске асыру;
• денсаулық сақтау саласындағы ынтымақтастық.

19 жылдан кейін, 2011 жылдың қараша айында ұйымның 117 қызметкері қайтарып алынды. Қазақстанда қызмет атқару кезеңінде барлығы 1 120-дан астам америкалық ерікті болды. Қазақстандағы Бейбітшілік корпусының жабылуына Тараздағы қайғылы оқиғалардан кейін (12 қараша 2011) еріктілердің өз қауіпсіздігіне алаңдаушылық себеп болды деп болжалды. Алайда, кейін

Әлем корпусының қазақстандық өкілеттігі “кейбір ұйымдастыру проблемаларына” байланысты жабылғаны

мәлім болды. Peace Corps қазақстандық филиалының басшылығы мен АҚШ елшілігінің ресми өкілі ұйымның қызметін тоқтату жөніндегі жағдайға көпшілік алдында түсініктеме беруден бас тартты.

ҚР Білім және ғылым министрлігі өз тарапынан америкалық ұйымның жабылуын “Қазақстанның тәуелсіздіктің 20 жылы ішінде қол жеткізген саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуындағы” үлкен прогреске байланысты логикалық қадам ретінде түсіндірді. Бірақ мұндай жағдайда ұйым штатын бірден емес, біртіндеп (кезең-кезеңмен) шығаруға болар еді.

Сонымен қатар, 2008 жылы Қазақстанның солтүстігіндегі шахталардың бірінде жарылғыш заттарды сақтағаны үшін Әлем корпусының еріктісі Энтони Шарп тұтқындалған болатын…

АҚШ жоспарлары

Peace Corps-тен басқа Вашингтон екі жыл бойы Өзбекстан өңірлерінде 6 ресурстық орталық ашуды жоспарлап отыр. Қалыптасқан дәстүр бойынша ресурстық орталықтар ағылшын тілін үйренуге және өзбек студенттерімен ақпарат алмасуға жәрдемдесетін болады деп күтілуде. Сонымен қатар, олардың міндеттеріне студенттерді АҚШ-та қолданыстағы оқу бағдарламалары туралы ақпараттандыру кіреді.

АҚШ-тың жоспарларында АҚШ-тың мемлекеттік департаментінің шәкірттермен академиялық алмасу бағдарламасын қалпына келтіру де бар. Бұл бағдарламаға қатысушылар өздерінің америкалық құрдастарымен тең дәрежеде мемлекеттік мектепте оқып, америкалық отбасында тұрып, америкалық қоғам қағидаларымен танысады.

Вашингтонның Өзбекстандағы барлық бастамаларын жүзеге асыруға 2018 жылдың тамыз айында ашылған Америкалық халықаралық білім жөніндегі кеңес (American Councils for International Education) тартылды.

Осылайша, Өзбекстанда өскелең ұрпаққа білім беруді көздейтін америкалық ұйымдардың десанттарын жеткізу күтілуде. Республика тез дамып келе жатқан және жастары көп ел болғандығын ескере отырып, “ынтымақтастық” ауқымын және оның нәтижелерін ғана болжауға болады.