“Өзбек ханшайымының” ақшасын кім алады? — БАҚ шолуы

Өзбек Әділет министрлігі жақында Франциядан 10 миллион АҚШ доллары қайтарылғанын, бірақ әлі де 131 миллион АҚШ доллары бар активтер бар екенін айтты.

Uzbek Asset Return Network құқық қорғау ұйымдарынан тұратын қайтару коалициясы Гүлнар Кәрімованың тәркіленген активтерін қайтару кезінде “ашықтық пен есептілік” сақталуы керек деп мәлімдеді. Ұрлықты болдырмау үшін процеске тәуелсіз аудиторлар мен азаматтық қоғамның жергілікті белсенділерін тарту керек.

Үндеуге Ұлыбританияда тұратын өзбек талдаушысы Әлішер Ильхамов қосылды.

— Гүлнар Кәрімованың ақшасын қайтарып беру науқанының басында біздің коалицияның өзінде осындай траст қорын құру туралы идея алға тартылды. Қазір бұл траст қоры қалай жұмыс істейді деген сұрақ туындайды.

Өзбекстан үкіметі ашықтық пен есеп берушілік туралы талаптарды барынша азайтатын өз шарттарын жүктейтін болады деген қауіп бар

Халықтан ұрланған ақша халыққа қайтарылуы керек. Бұл жағдайда жәбірленуші тарап — өзбек халқы. Өзбек тарапы ашықтықты қалайтын сияқты, бірақ бұл процеске тәуелсіз емес жергілікті ұйымдар қатысуы мүмкін деген алаңдаушылық бар.

Біз Өзбекстан үкіметі жергілікті азаматтық қоғам белсенділеріне және сыбайлас жемқорлық мәселелері бойынша сараптамасы бар халықаралық ұйымға мониторинг жүргізуге рұқсат беруі керек деп санаймыз”, – деді Ильхамов Озодликке берген сұхбатында.

Қайтарылған ақша неге жұмсалады?

Швейцария СІМ сайтында хабарланғандай, қорды басқару тетігі Швейцария, Өзбекстан және БҰҰ өкілдерінен тұрады. Осылайша, Швейцария мен Өзбекстан активтерді қайтару процесіне толық тартылатын болады.

Ильхамовтың айтуынша, Гүлнар Кәрімованың шетелдегі активтері миллиард доллардан асады.

— Оның негізгі қатырылған активтері Швейцарияда. Ақша МТС, “Вымпелком”, TeliaSonera және басқа да өзбек телекоммуникациялық компанияларынан келеді. Бұл газ бен мұнай емес, әртүрлі зауыттардан ақша, импорт пен экспорт.

Оның Бельгия мен Люксембургте, Швеция мен Ирландияда активтері бар

Бұл ақша өзбек халқына тиесілі және халыққа қайтарылуы керек. Осы ақшалар ұрланып жатқанда Кәрімованың басы-қасында жүрген шенеуніктер билікте отырған кезде қаражат шынайы иелеріне жететініне сену өте қиын”, – дейді ол.

Францияда орналасқан “Орталық Азиядағы адам құқықтары” қауымдастығының басшысы Надежда Атаева: Өзбекстанда қайтарылған активтер халықтың мүддесіне жұмсалатынына кепілдік жоқ дейді.

— Гүлнара Каримованың соты жабық режимде өтті және

Гүлнар Кәрімованың қылмыстарына сол кезеңде өз еркімен немесе еріксіз қатысқан биліктің жоғары эшелондарындағы шенеуніктердің рөлі қоғамға әлі күнге дейін белгісіз

Абдулла Арипов (қазіргі премьер-министр), Рустам Иноятов (өзбек арнайы қызметінің бұрынғы басшысы), сол кезде премьер-министр болған Шавкат Мирзиеев Гүлнар Кәрімова тарапынан осы қаржылық алаяқтық пен қылмыстың жасалуына неге кедергі келтірмеді?

Өзбекстанда қайтарылған қаражатты пайдаланудың транспаренттілігін қамтамасыз ететін жүйе жоқ. Швейцария қайтарған ақшаны бақылау азаматтық қоғам белсенділерінің маскасының астында жасырынған арнайы қызметтерге берілмейтініне кім кепілдік береді? – деп мәлімдеді ол.

Өзбекстан үкіметі үшін емтихан

Өзбекстанда орналасқан “Эзгулик” адам құқықтары қоғамының жетекшісі Абдурахман Ташанов Швейцария Гүлнар Кәрімованың қайтарған ақшасы теңіздегі тамшы ғана екенін және оның қалай жұмсалатыны Өзбекстан үкіметі үшін өзіндік емтихан болатынын айтады.

— Қазір олардың аз ғана бөлігі қайтарылуда — 10 миллион доллар, бұл теңіздегі тамшы.

Қалған активтердің тағдыры Өзбекстан үкіметінің бұл ақшаны қалай жұмсайтынына байланысты болады

Егер ол қателессе, келесі активтерді қайтаруды тоқтата тұруы мүмкін. Сондықтан Өзбекстан үкіметі үшін бұл өзіндік емтихан болады. Ол Швейцария үкіметінің сеніміне ие болу үшін Гүлнар Кәрімованың қайтарылған активтерін заңсыз иемденуге жол бермейді деп үміттенемін, – дейді Ташанов.

2015 жылдың тамызында Гүлнар Кәрімова бопсалау және салық төлеуден жалтарғаны үшін сотталып, 2017 жылдың 18 желтоқсанында тағы бір іс аясында тағы он жылға бас бостандығынан айырылды.

2020 жылдың наурыз айында Ташкент қалалық қылмыстық соты Кәрімованың қылмыстық қоғамдастық құру, бопсалау және ұрлау ісі бойынша түрме жазасын 13 жыл төрт айға дейін ұзартты. Қазіргі уақытта ол Ташкенттің жанындағы әйелдер колониясында жазасын өтеп жатыр. Өзбекстан билігі шетелдік адвокаттар мен оның балаларының колония Кәрімоваға қысым көрсетіп, оның құқықтарын бұзады деген пікірін жоққа шығарды.