Неліктен Қордай ауданындағы жағдайға қатысты жалған ақпарат тарап кетті?

Қазақтар, дүнгендер, орыстар мен өзбектер араласып, үш тілде де (қазақ, орыс, дүнген) сөйлейді. Дүнген тілін қытай тілі деуге де болады. Соның арқасында қазақстандық дүнген балалары кәсіби қытай аудармашылары ретінде қызмет атқарады.

Дүнгендердің басым бөлігі ғасырдан ғасырға жалғасып келе жатқан дәстүрге сәйкес өмір сүріп, ауылшаруашылығы және саудамен айналысады. Отбасы мен қоғамның әрбір мүшесі өзінің орны мен рөлін біледі. Әйелдер бала тәрбиесімен, үй шаруашылығына көңіл бөледі, еркектер күн көріс қамымен жүреді. Қалада пияз, сарымысақ және басқа да жеміс-жидектерді сатып, жақсы ақша табады.

«Дүнгендердің бақытының құпиясы патриархалды тәрбие, сенімнің беріктігі мен дәстүрді құрметтеуден тұрады. Олар билікке ұмтылмайды,  алақан жайып ешкімнен ақша сұрамайды және 2020 немесе 2030 секілді бағдарламалардың нәтижесін күтпейді.

Дүнгендер тек осы жерде және қазір өмір сүріп, жұмыс істейді

Маған олар Қазақстанда өз алдына жеке өмір сүріп, өздерінің жұмақ мекендерін құрып алғандай көрінді» , — деп жаздым мен Сортөбедегі кездесуден кейін.

Әрине, мен сырттай ғана осылай көрінетінін түсіндім. Ауыл үлкен, халқы жас, жастардың арасында кей кездерде келіспеушіліктер болып тұрады. Маған ірі көлемдегі қақтығыстар этносаралық сипат алатын болса, барлығы жабылып басуға тарысатын деп айтқан болатын. Сортөбе мен Масанчи ауылдарының ақсақалдарын барлығы сыйлайды, осындай қақтығыстарда олар соңғы шешімді айтады.

Қауесет қайдан пайда болады

Ақпанның 8 мен 9 аралығында әлеуметтік желілер, мессенджерлер  мен шетелдік сайттар, соның ішінде батыс журналистерінің твиттерлері Қордайдағы жағдайлар туралы видеоматериалдарға толып кетті. Олардың барлығын санамалап жатудың қажеті жоқ.

Тіпті «Әл-Жазира» телеарнасының өзі қазақтар коронавирус үшін өш алып, қытайлардың үйін өртеп жатыр деп жазды. Бұл қабылдауға болмайтын қисынсыз ақпарат. Бірақ

ақпарат таратудағы жаңғырық әсерін ешкім жоқа шығара алмайды

«Twitter әлеуметтік желісінде жағдайды коронавируспен байланыстырған ағылшын, неміс, француз тілдеріндегі жалған ақпарат тарап кетті. Олардың көбінің мағынасы қазақстандықтар «коронавирус тарағандықтан қытайлардың үйлерін, дүкендері мен ресторандарын өртеп жатыр»  дегенге саяды.  Бұл хабарламаны қарапайым желі пайдаланушылары ғана емес, сондай-ақ шетелдік БАҚ өкілдері де таратты», — деп жазды Factcheck.kz.

Журналист Асель Джанабаева Factcheck.kz. порталының бас редакторы. Оның ойынша,

жалған ақпараттың пайда болуы үшін көп нәрсе керек емес

• Ақпараттың туындау себебі. Елең еткізетін тақырып шешілмеген қақтығыс пен даулы мәселені  көтеруі керек. Мәселен, жаппай ізіне түсу, діни фанатизм, тағамдық қоспалар.
• Ақпараттық вакуум. Әдетте жалған ақпарат қоғамық мүддені қанағаттандыра алатын ресми мәлімдемелер болмаған кезде пайда болады.
• Аудитория. Көбінесе күмәнді ақпараттарды сыни ойлау дағдылары жоқ, бір сөзбен айтқанда сенгіш адамдар таратады. Бұндай адамдар жалған ақпаратты таратудың ең күшті құралы, олар өздерінің жақындары мен қоғамның мүддесі үшін әрекет етіп жатырмыз деп сенеді.

Ньюсмейкерлердің эмоциялары теріс нәтиже беруі мүмкін

Сарапшы Жанна Тулиндинова өзінің Facebook-тағы парақшасында жалған және толық емес апаратқа құрылған болжамдар, интрепретациялар, эмоциялық бағалар біз ойлағаннан да жаман жағдайға әкелуі мүмкін», —деп жазды.

«Жалған ақпараттар мен анонимдік жазбаларды ең алдымен қоғамдық сананы өздерінің арам пиғылдарын жүзеге асыру үшін пайдаланады».

Сарапшының пікірінше,

Кез келген қоғамның азаматтық кемелдігі оның дағдарыстарды еңсере алу мүмкіндігімен өлшенеді

Қоғам осындай қиындықтарды жеңе отырып, әлеуметтік мобилизация, ақпаратты тұтыну және тарату алгоритміне, жалған әңгімелер мен сенімсіз дереккөздерді тану, оларға жауап қату дағдыларына ие болады», — деп есептейді.

Этносаралық мәселеде шешімін таппаған жайттар көп

Шындығына келгенде, ресми ақпараттың болмауы  жалған ақпараттың пайда болуына ықпал етеді. Мұның бәрі билік өкілдерінің айдан анық нәрсеге көз жұма қарауынан. Ел тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдары шенеуніктің барлығы Қазақстанда этносаралық қақтығыс жоқ деген ұранмен қызмет етті.

«Этносаралық келісім» термині белгілі бір дәрежеде мантра секілді болып кетті. Күнделікті қайталап жүргенмен, оның не екенін, қандай дәрежеде екенін ешкім білмейді, түсінбейді және түсінуге талпынбайды.

Саясаткер Толғанай Умбеталиева «этнос» деген түсінікті алып тастауды ұсынады.  Біз бәріміз осы елдің азаматтарымыз.

«Ең бастысы — адам мен оның құқығы, этносқа еш жерде, әлеуметтік зерттеулер жүргізген кезде де, статистикалық мәліметтерді талдағанда да  басымдық бермеу керек», — деп есептейді саясаткер.