Неліктен ауыл мектептері қалалық мектептерден нашар? — сарапшылар

Біздің елде айырмашылық өте үлкен және ауыл түлектерінің білім деңгейі қалалық түлектерге қарағанда төмендеу. Бұл ел өміріне де жағымсыз әсер етеді.

IAC ақпараттық-аналитикалық орталығының мамандары осы құбылыстың себептері мен әсер ету факторлары туралы зерттеу жүргізді.

Дамушы елдердің жалпы проблемасы

Қалалық және ауылдық білім беру деңгейіндегі алшақтық мәселесіндегі екі негізгі себепке ерекше назар аударылады.

1. Мәселенің этикалық сипаты. Барлық мектептердің төрттен үш бөлігі ауылдық жерлерде орналасқан, онда оқушылардың 45%-ы оқиды.

— Ауыл оқушыларының тұрақты түрде артта қалуы бүкіл білім беру жүйесінің даму қарқынын бәсеңдетеді, ауыл оқушыларының болашақта табысты білім алу мен мансапқа қол жеткізу мүмкіндігін айтарлықтай төмендетеді. Мысалы, тұрғылықты жердің жоғары білім алуға қол жеткізуге әсерін зерттеу көрсеткендей,

көптеген дамушы елдерде ауыл мектептерінің түлектері өздерінің қалалық құрдастарына қарағанда қолайсыз жағдайда өмір сүреді.

Негізінен оқытудың әлдеқайда бастапқы кезеңдеріндегі академиялық жетістіктердің төмендігіне байланысты”, — делінген баяндамада.

2. Елдің әл-ауқатына әсері. Ауылдық және қалалық мектептер арасындағы алшақтық барынша төмендетілген елдер экономикалық даму жағынан анағұрлым алда.

Ауыл мектептері көп, ал оқитын балалар аз

2021 жылғы шілдедегі жағдай бойынша Қазақстанда 5 194 ауылдық мектеп жұмыс істейді — күндізгі мемлекеттік мектептердің жалпы санының 75%-ы (6 957). Онда 1,5 млн бала оқиды (жалпы оқушы санының 45%-ы), 180 мыңнан астам мұғалім жұмыс істейді (жалпы мұғалімдер санының 58%-ы).

Ауыл мектептерінде мұғалімдердің 66%-ы әйелдер. Қалаларда — 85%.

25 жасқа дейінгі жас мұғалімдер қалаларда жұмыс істейді. Соңғы 5 жыл ішінде бұл көрсеткіш жалпы мұғалімдер санының 9%-ын құрады. Ауылдық жерлерде осы кезеңде көрсеткіш 8%-дан 7%-ға дейін қысқарды.

Қала мектептерінде 59 жастан асқан және зейнеткерлік жастағы мұғалімдердің үлесі жоғары. Олар 2021 жылы қалада – 9%, ауылда — 5% болды.

Жұмыс өтілі бойынша мұғалімдер қалалық және ауылдық мектептерде біркелкі. 2017 жылдан бастап қалада 16 жылдан астам жұмыс өтілі бар мұғалімдердің орташа үлесі 47%-ды, ауылда — 42%-ды құрады. 5 жылға дейінгі еңбек өтілі бар оқытушылардың үлесіне қала мен ауылда сәйкесінше 25% және 28% тиесілі болды.

Бірақ 2020-2021 жылдары ауылдық жерлерде олардың үлесі қалалық жерлермен (32%) салыстырғанда 6%-ға (38%) жоғары болды. Есесіне 16 жылдан астам еңбек өтілі бар мұғалімдер осы кезеңде ауылдық жерлерде қалаға (41%) қарағанда 6%-ға (35%) аз.

Қалада жоғары білімді мұғалімдер саны көбірек (92%, ауылда 90%). Бірақ ауыл мектептерінде техникалық және кәсіптік білімі бар мамандар 3%-ға көп.

Ерекшелігі — әлсіз инфрақұрылым

Ауылдық әріптестерімен салыстырғанда қала мектептерінде жоғары білікті мұғалімдер көп. Соңғы бес жыл ішінде қалада жоғары санатты мұғалімдер үлесі 11%-ды құрайды. Ауылдық мектептерде бұл тек 8%. Сондай-ақ, қалада “педагог-зерттеуші” және “педагог-шебер” мәртебесі бар мұғалімдер көп.

Ауылдық мектептердің инфрақұрылымы әлдеқайда әлсіз және апатты жағдайдағы мектептер көп (ауылдардың 25 мектебіне қаланың 11 мектебі келеді). Сонымен қатар, авторлар соңғы бес жылда апатты жағдайдағы мектептердің жалпы санының айтарлықтай төмендегенін атап өтті.

— Негізінен орталық жылу жүйесіне қосылған қалалық мектептермен салыстырғанда,

ауыл мектептері негізінен көмірмен (51,4%) және газ отынымен (19,4%) жылытылады.

Бұл ретте соңғы бес жылда орталық жылуға қосылған ауыл мектептері санының ұлғаюы және қатты отынды пайдаланатын мектептердің қысқару үрдісі байқалады, — деп атап өтті авторлар.

Соңғы бес жылда қалалық жерлерде үш ауысымды мектептердің үлесі 3%-дан (2017 жылы) 5%-ға дейін (2021 жылы), ал ауылдық жерлерде 1%-дан 2%-ға дейін өсті. Бұл ретте қалада бір және екі ауысымда жұмыс істейтін мектептердің үлесі тұрақты болып қалуда: 2021 жылы бұл тиісінше 13% және 83% болды. Өз кезегінде ауылдық жерлерде бір ауысымды мектептер желісі 6%-ға (2021-29%) қысқарды. Екі ауысымның үлесі 5%-ға артты.

Интернетке қол жетімділік бойынша қала алда

Ауылдық мектептермен салыстырғанда (45%) екі есе көп қала мектептері (90%) жоғары жылдамдықты интернетке (7 Мбит/с жоғары) қол жеткізе алады. Алайда, жалпы 2021 жылы қазақстандық қалалық мектептердің 100%-ы және ауылдық мектептердің 99%-ы интернетке қосылған.

2021 жылы ауылдық мектептерде де, қалалық мектептерде де бір компьютер тиесілі оқушылар саны — 6 адам. Бұл ретте бес жыл ішінде қалалық жердегі көрсеткіш екі есеге жуық төмендеді.

— Осылайша, ҰБДҚ-ның ресми деректеріне сәйкес (Ұлттық білім беру деректер базасы-ескерту),

ауыл мектептері барлық көрсеткіштер бойынша қалалық мектептерге қарағанда қолайсыз жағдайда емес

Сонымен қатар, келесі бөлімдерде атап өтілгендей, ауыл мектептерінің директорлары қала мектептерінің директорларымен салыстырғанда мектеп ресурстарының тапшылығы мен сапасының төмендігін жиі атап өткен, — деп жазады авторлар.

Жалғасы бар