Не өзіңе емес, не өзгеге емес: пайдаланылмаған кен орындарын тәркілеу басталды

ҚР ИИДМ уранды қоспағанда, қатты пайдалы қазбалар кен орындарына белсенді тексеру жүргізуді бастады. 4 наурыздағы жағдай бойынша елімізде кен орындарын игеруге арналған міндеттемелерін нашар орындайтын 148 келісімшарт анықталды. 31 келісімшарт бұзылып, үш лицензия қайтарып алынды. Бұл кен орындары аукционға шығарылады. Қазақстан үкіметі бұл салаға жаңа тиімді инвесторлар тартуға ниетті.

Тазалау қажеттілігі

Экономист Айдархан Құсайынов Қазақстандағы кен орындарын тексеру бұрыннан қажет деп санайды.

— Бәлкім, Үкіметтегі адамдардың ауысуына байланысты қолымыз енді жеткен шығар. Жаңалары ескірген нәрселерді көре бастады.

Мен бұл саладағы сыбайлас жемқорлық туралы айтқым келмейді, бірақ кен орындарының иелері кіммен “келісу” керегін және бәрін қалай “шешу” керегін білетін жағдайлар аз болған жоқ,

— деп атап өтті ол.

Оның пікірінше, лицензияны қайтарып алу және осыған байланысты барлық рәсімдер соттармен байланысты және өте проблемалы процесс. Дегенмен, үкіметтегілер өзіндік “тазалау” жүргізуге кіріскен екен.

— Досаевтың Алматы әкімі лауазымына келуімен де осыған ұқсас жағдай орын алды: ол салынып жатқан 16 нысанды бірден тоқтатып, барлығын таңғалдырып, өзінің батырлығын көрсетіп қалды. Алайда, жарты жылдан кейін ол осы құрылыстардың барлығын қайта жалғасады деп ойлаймын.

Кен орындарын игеруге арналған келісімшарттарға келетін болсақ, олар, әдетте, иеленушіні белгілі бір сомаға геологиялық барлау жұмыстарын жүргізуге міндеттеледі. Алайда оған ақша жоқ, содан кейін иесі кейінге қалдыру процесін бастайды

Ал көбісі кен орнын сатып алу мүмкіндігіне ие бола отырып, кейін тиімдірек сату үшін бұл мүмкіндіктен бас тартпайды, — дейді экономист.

Әділдік үшін

Қазақстанның жаңартылатын энергетика қауымдастығы директорлар кеңесінің құрметті мүшесі Арман Қашқынбековтың пікірінше, көптеген кен орындарының иелері “шөптегі итті” еске салады. Олар әр жылдары бұл нысандарға ие бола отырып, өз міндеттемелерін орындамады. Бұл белгілі қаржылық және әкімшілік ресурстары бар танымал адамдар.

— Бұл жерде қисын өте қарапайым және әлемдік тәжірибеде ол былай: егер кен орнын өзің игере алмасаң, мемлекет сен үшін мұны істеуге құқылы. Кен орнын өз жобаларын іске асыратын инвесторларға беру керек – қазақстандық па, шетелдік пе, маңызды емес

Іс жүзінде менде мынадай мысал болды: 12 жыл бұрын мен Теміртауда “АрселорМиттал” бас директорының орынбасары болып жұмыс істедім, Қазақстанда темір рудасының қандай жаңа кен орындары бар екенін білгіміз келді. Ол үшін Индустрия және жаңа технологиялар министрлігімен (ол кезде ол солай аталатын) және “Тау-Кен Самұрық” ұлттық компаниясымен бірлескен жұмыс тобы құрылды.

Бізге 100 кен орны бойынша ақпарат жіберілді. Ұсынылғандардың кейбіреулерінің табысы төмен болды, қоры аз болды, ал әзірлеу технологиялары қымбат. 70-ке жуық “майлы” кен орындары жеке қолда болды және оларға ештеңе жасалмады. Біз олармен келіссөздер жүргізуге тырысқан кезде, иелері бағаны ұшырып айтты, – деп еске алады Қашқынбеков.

Жаңа мүмкіндіктер

Оның байқаулары бойынша, Қазақстандағы және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге қатысты жағдай ұқсас. Үлкен аудандар латифундистердің жеке қолында қалып отыр.

— Иә, ірі фермерлік шаруашылықтар құрылған жақсы мысалдар да бар. Бірақ көбісі жерді сатып алып, бағаның қымбаттатуын күтеді.

Әрине, бір қарағанда, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге де, кен орындарына да ие бола отырып, адам оларға қалағанын жасауға құқылы. Бірақ пайдалы қазбалардың кен орындары, әсіресе қазіргі экономикалық тұрақсыз жағдайда өте қажет екенін ұмытпайық. Мұнай мен металдың бағасы өсуде, сондықтан мемлекет барлық мүмкіндіктерді пайдаланғысы келеді

Бюджетті толықтыру және экономиканы құру, жаңа кәсіпорындар салу және халықты жұмыспен қамту проблемаларын шешу керек. Сондықтан кен орындарын ерте ме, кеш пе тексеру қажет еді. Олар айтқандай, ешқашан кеш емес. Ең бастысы, жаңа инвесторлар бұрынғыға қарағанда тиімдірек болса болғаны.

Бүгінде ресейлік және шетелдік капиталдың Қазақстанға үлкен ағыны күтілуде. Және бізге мұны пайдаланып қалуымыз керек, — деп қорытындылады сарапшы.