Мамырда доллар 350 теңгеге дейін құлдырауына жол бермеді — сарапшы

Жақында Ұлттық Банк мамырда қазақстандық валюта нарығында жалпы сомасы 116 млн АҚШ долларына артық шетел валютасын сатып алғанын мәлімдеді. Егер Ұлттық банк әдетте теңгенің құлдырауын болдырмау үшін доллар сататынын ескеретін болсақ, біртүрлі өтініш екені рас. Бәлкім, бұл жолы реттеуші шикізат экспорттаушылары зардап шекпеуі үшін валютамызды құлдыраудан сақтап қалуға тырысқан шығар.

Esperio компаниясының талдаушысы Нұрбек Ысқақов бұны Ұлттық Банктің біздің нарықта шетел валютасын күтпеген жерден сатып алуының негізгі себептерінің бірі деп біледі. Әдетте мұндай жоспарлар туралы (мысалы, АВҚ толтыру үшін) олар ертерек айтады, ал бұл жолы бәрі форс-мажор кезіндегі қарбаласқа ұқсас болды.

Тым күшті теңге бюджетке тиімсіз

— 115 млн доллар — бұл біздің нарық үшін қаншалықты үлкен сан?

— Фридрих Ницше айтқандай, бәрі салыстырмалы түрде. Сәуірдегі (соңғы қолжетімді деректер) 26,3 трлн теңге (орташа бағамы 430 болса, 61,1 млрд доллар) KASE сауда-саттығының жиынтық көлемі үшін бұл маңызсыз 0,18%.

Бірақ егер қарастырылып отырған сауда-саттық секцияларын валюталық интервенцияға дейін қысқартсақ, Ұлттық Банктің интервенциялары әлдеқайда берік көрінеді, өйткені мұндағы сауда-саттықтың жалпы көлемі айтарлықтай аз, мамыр айында бар болғаны 2,2 млрд доллар. Мұнда бұл валюта секциясындағы сауда-саттықтың айлық көлемінің 5,2% – ы.

Ұлттық банк, әрине, өткен айда шетел валютасын қандай деңгейде, қашан және қандай көлемде сатып алғанын егжей-тегжейлі айтпайды. Сондықтан біз әртүрлі схемаларды қарастыра аламыз: бұл күнделікті сатып алу шамамен 5,5 миллион, яғни күнделікті сауда көлемінің шамамен 5% болуы мүмкін.

Немесе, ол бір уақытта бүкіл соманы сатып алған тағы бір полярлық нұсқа болуы мүмкін. Бұл 25 немесе 31 мамыр күндері теңгенің бағамы бір АҚШ доллары үшін 412-415-ке жеткен күндері болуы мүмкін, осылайша маңызды техникалық деңгейді қорғауды қамтамасыз етті,

оның сынамасы америкалық валютаның үрейлі жаппай сатылуына және теңгенің республикалық бюджет үшін қауіпті нығаюына алып келуі мүмкін

— Экономистердің пікірінше, тым берік теңге біздің экспорттаушыларымызға нашар әсер етеді?

— Мамыр айындағы араласуды экономикадағы басқа ұқсас елдердегі аналогтармен салыстыруға болады. Айталық, Ресейде 2022 жылдың қаңтарында Мосбиржаның валюта бөліміндегі сауданың тәуліктік көлемі шамамен 17,4 млрд долларды құрады. Ресей Банкі бюджеттік ережені іске асыру аясында тәулік сайын рекордтық валюта көлемін 494 миллион долларға сатып алды, бұл бүкіл ресейлік валюта нарығының күнделікті сауда көлемінің 2,8% құрайды.

Яғни, егер осы мәнді Ұлттық Банктің мамырдағы KASE-дегі валюта сауда-саттықтың тәуліктік көлемінің 5% интервенцияларымен салыстыратын болсақ, оның іс-әрекеттері өте елеулі болды деп айтуға болады

Сондықтан, бір жағынан, Ұлттық Банктің мамырдағы ерекше белсенді әрекеттерін айтуға болады, бірақ екінші жағынан, интервенциялардың осылай бөлінген көлемі теңге бағамын нығайтуды тоқтата тұруға және жекелеген маңызды бағамдық деңгейлерді қысқа уақытқа қорғауға ғана қабілетті екенін түсіну маңызды.

Трендті теңгенің нығаюынан оның әлсіреуіне өзгерту үшін энергия тасымалдаушылар нарығындағы конъюнктураның елеулі өзгерістері (мұнай бағасының төмендеуі) немесе қаржы-экономикалық жағдайлардың 2022 жылғы 24 ақпанға дейін қолданыста болған күйге келтірулерге оралуы (базалық мөлшерлемені төмендету, валюталық түсімді сатудың күшін жою және басқалар) қажет.

Дәл сол, бірақ керісінше

— Ал басқа елдерде валюта сатып алу сияқты қадамдарға қаншалықты жиі жүгінеді?

— Орталық банктің шетел валютасын сатып алуында тұрған ештеңе жоқ. Экономиканың экспорттық-шикізаттық моделі бар елдерде неғұрлым сенімді валюталар мен активтерде ірі алтын-валюта резервтерін қалыптастыру міндетті түрде тұрақтандыру тетігі болып табылады. Себебі шикізат бағасының дағдарыстық құлдырауы кезеңінде жинақталған резервтер экономикадағы құлдырауды жоюға мүмкіндік береді.

Бірақ, әдетте, Орталық Банк мұндай сатып алуды алдын-ала айтылған жоспар аясында жасайды, ол әр айдың басында немесе соңында жарияланады,

бюджеттің кірістерін бөлудің қолданыстағы ережелеріне, сондай-ақ өткен айда шикізатты сатудан күтілетін түсімдердің көлеміне сәйкес.

Бірақ Орталық банк жағдайға жоспардан тыс араласқан кезде, бұл реттеушінің тікелей әрекеттерінсіз Ұлттық қаржы жүйесінің теңгерімсіздігіне қауіп төндіретін форс-мажор жағдайын білдіреді.

Тегінде, мұндай іс-әрекеттерді

2022 жылы наурызда байқадық, ҚРҰБ болашақ инфляциялық толқынды азайту үшін теңге бағамының құлдырау тәуекелін тоқтатуға тура келген кезде

және Қазақстан экономикасының экспорттық-шикізаттық емес секторының екпінді тоқтауы кезінде.

Ал мамыр айында да дәл сол сияқты, тек керісінше және кішігірім масштабта. Теңгенің шамадан тыс нығаюы республикалық бюджеттің экспорттық-шикізаттық кірістері үшін тәуекелдер тудырды. Ұлттық банк теңге бағамының өсуін тоқтата тұрып, артық валютаны нарықта шұғыл түрде сатып алуға мәжбүр болды.