Ломбардтар мен МҚҰ-ның салдарынан қазақстандықтар 21 млрд теңгеден астам қаржы жоғалтты

Микроқаржыұйымдары мен ломбардтар үнемі заңдарды бұзады, салдарынан азаматтар зардап шегеді, дейді сенатор Андрей Лукин.

Ол аздай қолданыстағы заңнамада “олқылықтар” бар, олар сондай ұйымдарға заңды түрде қарапайым азаматтың “қалтасына” араласуға жол береді. Бұл ұйымдарды бақылауды күшейту керек, ал олқылықтарды жою керек, деді Лукин депутаттық сауалда.

Адамдар ғана емес, бюджет те зардап шегеді

Депутат

барлық ломбард жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесінің (СЖТМ) шекті мөлшері бойынша талаптарды сақтамайтынынан

атап өтті.

Заң бойынша, ол қарыз сомасының 100%–ынан аспауы тиіс, алайда іс жүзінде бәрі олай емес. Кейбіреулер СЖТМ-ді ондаған есе асырып жібереді.

— Сонымен қатар, ломбардтардың көпшілігі келісімшарттарда ережелерге сәйкес есептелген СЖТМ мөлшерін көрсетпейді, — деді ол.

Тағы бір кең таралған құқық бұзушылық — тұрақсыздық айыппұлының (өсімпұл) шекті мөлшерінен асып кету.

Ол мерзімі өткен әрбір күн үшін соманың 0,5%-ынан және жылына берілген қарыз сомасының 10%-ынан аспайды

Іс жүзінде бұл норма орындалмайды.

— Тікелей тыйым салуға қарамастан, шарттажекелеген ломбардтар валюта бағамынабайланыстыра отырып, қарыз шарты бойыншаміндеттемелер мен төлемдерді индекстеудікөздейді, – деді сенатор.

Бұдан әрі ол «кепілді іске асыру кезінде қарыз алушылардың құқықтары қатты бұзылатынын» атап өтті. Сауда-саттыққа арналған бірыңғай алаң жоқ, Сондықтан барлық ақпарат әрбір ломбардтың сайтында орналастырылған. Кейде ешқандай сауда-саттық болмады. Соманың қалдығын іс жүзінде ешқандай ломбард қайтарған жоқ.

Тіпті қарыз алушыларға кепіл заттарын сату туралы хабарламаған.

Бұл “ломбардтардың сауда қызметін жүзеге асыру ережелерін” бұзады.

Ақырында, салық төлеуден жалтару қалыптыға айналды.

Ондаған миллиард шығындар шоты

Кейбір ақылдылар шамадан асырылған СЖТМ орнына

үшінші тұлғалардың пайдасына төленетін қарыздарға қызмет көрсету комиссияларын қойды.

Комиссия мөлшері қарыз мөлшеріне пропорционал.

Ұрланған заттарды ломбардтарға жиі тапсыратыны белгілі. Сондықтан ережеде полицияға “ломбардта қарызды өтеу мерзімі аяқталғаннан кейін бір айдан астам уақыт ішінде кепілге қойылған заттар туралы” хабарлама қарастырылған. Шындығында, норма іс жүзінде жұмыс істемейді.

– Іс жүзінде ломбардтардың бірде-бірі көрсетілген мерзім өткеннен кейін тиісті ақпаратты жібермейді. Бұл жағдайдың себептерінің бірі

ішкі істер органдары тарапынан мұндай ломбардтарға қатысты ешқандай шаралар қолданылмайтыны, бақылаудың болмауы.

Сонымен қатар, Ішкі істер министрлігі ломбардтардың мұндай деректерді беру алгоритмін реттемеді, — деді Лукин.

Жалпы, жекелеген қаржы ұйымдарының қызметінен 21 млрд теңгеден астам соманы жоғалтқан 17 мыңға жуық азамат зардап шекті.

Бүгінде алаяқтық және қаржы пирамидасын құру бойынша еліміздің 14 өңірінде 32 қылмыстық іс тергелуде.

– Бұрын жүргізілген заңнама мониторингі уәкілетті органдардың ломбардтардың бақылаусыз қызметіне әкеп соқтырған бірқатар маңызды жеңілдікті қабылдағанын көрсетті. Бұл жағдайдың туындауына себеп болды, — деді Лукин.

Атап айтқанда, бұл қаржы ұйымдары жұмысын 2018 жылдың соңынан бастады,

бірақ 2020 жылдың 1 қаңтарына дейін сол ломбардтарды ешкім бақыламады немесе тексермеді

Ломбардтарға жекелеген бақылау-қадағалау функцияларын жүктеген мемлекеттік органдар тиісті шаралар қабылдамады.

— Осылайша, Ұлттық банк қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуын анықтауға шақырылды. Алайда, оның өкілеттіктері тек МҚҰ ретінде тіркелген субъектілерге қатысты бақылаумен шектелді. Ломбардтар сол кезде МҚҰ-ға жатпады, сондықтан олардың қызметіне Ұлттық банк тарапынан бақылау жүргізілген жоқ, – дейді сенатор.

Ломбардтардың жұмыс ережелерінің орындалуын ІІМ мен Ұлттық экономика министрлігі бақылауы керек еді. Бірақ, депутаттың айтуынша, бұлведомстволар қандай да бір тексеру жүргізген жоқ.

Ломбардтарды кім тексереді?

Ломбардтардың көпшілігі зергерлік бұйымдарды кепілге қойып қарыз беретіндіктен, олар қазір де қаржы мониторингінің субъектілері болып табылады. Бірақ олардың көп бөлігі ҚМК-нехабарлама жібермейді. Тиісінше, олардың қызметіне мониторинг жүргізілмейді.

– Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің ұстанымы да жағдайды ушықтырды,

2021 жылдың басында “ломбардтардың ұлттық лигасы” қауымдастығының атына заңға қатысты қате түсінік берілді. Оған сәйкес “микроқаржықызметі туралы” Заңның талаптары Агенттікте есептік тіркеуден өткенге дейін ломбардтардың қызметіне қолданылмайды, — деп есептейді депутат.

Мұндай түсіндіру бірқатар жағымсыз салдарға әкелді.

– Бүгінде ломбардтар сыйақы сомасынан басқа, 50 АЕК-ке дейін қарыз беру кезінде 45 күнге дейінгі мерзімге комиссиялар орнатуға құқылы. Бұл ретте қолданыстағы заңнамада комиссиялардың мөлшері регламенттелмеген. Заңнамадағы бұл олқылық мыналарға әкелуі мүмкін

сыйақы мен комиссияларды есепке алғандағы қайтару сомасы заңды негізде қарыз сомасының 100%-ына жетуі мүмкін,

– деп түйіндеді ол.