Коронавирустың сергелдеңі: қолма қол ақшаның бәрі қайда кетті?

Қолма-қол ақшаны алу көлемі төменгі дәрежеде – 5,1%-ға немесе 292,9 млрд-қа өсті, нәтижесінде өткен жылдың басымен салыстырғанда айналыстағы қолма-қол ақша сомасы 562,1 млрд. теңгеге (20,9%) өсті.

Салыстыру үшін: 2019 жылы эмиссиялық нәтиже тек 69,4 млрд болды, яғни сегіз есе аз болды. Өткен жылмен салыстырғанда 2016 жылы 555,3 млрд теңге болды. Яғни теңгені долларға айырбастау бағамы еркін айналымға жіберілгеннен кейін.

Айналымдағы қолма-қол ақша

Ұлттық Банкте түсіндіргендей, 2020 жылы эмиссиялардың айтарлықтай ұлғаюы субъектілердің қызметін шектеуге байланысты ТЖ режимі кезеңінде банктерден қолма-қол ақша түсімдері көлемінің төмендеуіне байланысты болды.

Пандемия жағдайында табысынан айрылуына байланысты азаматтарға мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан ең төменгі бір айлық жалақы мөлшерінде төлемдер жасау да әсер етті. Есепте халықтың жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табысының өткен жылы 7,6%-ға немесе 94,9 мың теңгеге өсуі де айтылған.

Ақша және банктер

Қолма-қол ақшаның банк кассаларына түсуі өткен жылы 1,5%-ға – 31 трлн 122,3 млрд теңгеге дейін өсті. Бұл ретте қолма-қол ақша беру 0,9%-ға – 31 трлн 714,4 млрд теңгеге дейін төмендеді.

Алайда, кіріс баптарының көпшілігінен банктерге қолма-қол ақша түсімдерінің төмендегені байқалады. Төменде келтіргендей:

• заңды тұлғалардың тауарларды, қызметтерді және жұмыстарды атқаруынан – 7,8%-ға, 5 трлн 747,1 млрд теңгеге дейін
• жеке тұлғалардың салымдары бойынша шоттарға – 15,4%
• шетел валютасын сатудан – 2,7%
• жеке тұлғалардан біржолғы аударымдары бойынша – 14,3%, 240,0 млрд-қа дейін
• жеке және заңды тұлғалардан қарыздарды өтеу үшін – 4,0%, 443,9 млрд-қа дейін.

27,3%-ға (12 трлн 62,8 млрд-қа дейін) өсім өзге де түсімдер бойынша ғана байқалады.

Банктерден қолма-қол ақша беру бойынша мынадай баптар бойынша айтарлықтай төмендеу байқалды:

• заңды тұлғалардың тауарларға, қызметтерге және жұмыстарға төлеуі (37,0% – 1 трлн 738,5 млрд-қа дейін),
• еңбекақы, зейнетақы және жәрдемақы төлеу (38,4% – 915,5 млрд-қа дейін)
• жеке және заңды тұлғаларға қарыздар (39,1% – 311,2 млрд-қа дейін)

Шетел валютасын сатып алуға (11,2% — 1 трлн 544,4 млрд-қа дейін) және банкоматтарды нығайтуға (4,4% — 17 трлн 708,3 млрд-қа дейін), сондай-ақ жеке тұлғалардың шоттарынан (1,4% — 7 трлн 72,8 млрд-қа дейін) қолма-қол ақша беру өсті.

                                              Банктердегі қолма-қол ақшаның өсуі

Тыйым салудың әсері

Сондай-ақ, Ұлттық Банкте Қаржы нарығын реттеу және дамыту бойынша өткен жылы қабылданған шаралар туралы еске салды. Атап айтқанда, кәсіпкерлердің өздерінің банктік шоттарынан ала алатын сомаға шектеу қойылғаны туралы айтылып отыр.

Естеріңізге сала кетейік, шағын бизнес үшін бұл – 20 млн, орта бизнес үшін – 120 млн, ірі бизнес үшін – 150 млн теңге. Сонымен қатар, өткен жылдың 1 маусымынан бастап заңды тұлғалар үшін шектеулер енгізілді, ал ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан бастап оларға жеке кәсіпкерлер де қосылды.

Ұлттық Банктің пайымдауынша, шаралар өз тиімділігін көрсетті. Мәселен, өткен жылғы маусымнан желтоқсанға дейін заңды тұлғалар алған қолма-қол ақша көлемі 2019 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 38,3%-ға қысқарды. Бұл ретте бір жыл бұрын 253,9 млрд теңге алынса, биыл бір айда орташа есеппен 156,7 млрд теңге алынған. Ал белгіленген шекті мөлшерден тыс жалпы соманың 85,3 млрд-ы — 7,8% шығарылған.

Электрондық төлемдердің жылдам дамуына және айналымдағы қолма-қол ақшаның өсуіне қарамастан, жан басына шаққандағы банкноттардың саны тұрақты болып қалатынын атап өткен жөн. Ол соңғы бес жылда орташа есеппен бір қазақстандыққа 24 купюраны құрайды.

Бірақ жан басына шаққандағы айналым монеталарының саны жыл сайын шамамен 8%-ға өсіп келеді. Нәтижесінде, өткен жылдың соңына қарай бір адамға 183 тиыннан келді. Сонымен қатар, 2020 жылы жалпы сомасы 17,7 млрд теңге болатын монета айналымға шығарылды, ал бар болғаны 0,6 млрд теңгесі айналымнан алынды.