Климаттық күн тәртібінің жаңа мақсаттары: мұнай бағасының төмендеуін қашан күтуге болады?

“Жасылдарға” пандемия кедергі емес

Вашингтон ұйымдастырған сәуір айында өткен климаттық саммитте кейбір мемлекеттер СО2 шығарындыларын азайту жөніндегі беталыстарын жаңартты.

Пандемияға қарамастан, “жасыл” стратегиялардың саны қарқынды өсуде және бұл Қытай, АҚШ және ЕО атынан үш ірі әлемдік шығарындылар өндірушілердің алған міндеттемелерін есептемегенде.

Энергетика және климатты талдау тобының (ECIU) есебіне сәйкес, бүгінгі таңда 130-дан астам ел 2050 жылғақарай  немесе одан ертерек көміртеден тәуелсіздікке ресми түрде уәде берді немесе шығуды жоспарлап отыр. Бұл ретте барлық парниктік газдардың шамамен 5%-ын өндіруге жауапты шамамен 15 елдің нетто-нөлдік шығарындыларға қол жеткізу бойынша бекітілген міндеттемелері бар.

Алайда, Climate Action Tracker бастамасының есептеулері көрсеткендей, шығарындыларды азайту бойынша барлық ұсынылған мақсаттардың, соның ішінде АҚШ Климаттық саммитінің нәтижелері бойынша, осы ғасырдың соңына қарай орташа жаһандық температураның 1,5°С-ге өсуін шектеуге әзірге мүмкіндік бермейді. 2050 жылға қарай нетто-нөлдік шығарындыларға қол жеткізу үшін іс жүзінде 2030 жылға қарай жаһандық шығарындыларды 2010 жылғы деңгеймен салыстырғанда 45%-ға қысқарту қажет.

Мұнай бағасы – болжамдар мен бағалар

Мұндай бағалау жаңартылатын энергия көздерін енгізу қарқынын жеделдетеді, бұл мұнай-газ индустриясы үшін үкім болуы мүмкін. “Жасыл” экономика стандарттарын жаппай енгізу өндірілетін өнімдегі “көміртегі шикізатынан” арылу қажеттігіне алып келеді. Осылайша,

жақын болашақта “мұнай дәуірінің” аяқталуын байқауға болады

Мұнай фьючерстері құнының қысқа мерзімді болжамдары әлі де жоғары тренд бойынша қалыптасуда. Сонымен, 2021 жылдың мамыр айында Brent маркалы мұнай бағасы барреліне 70 долларға жақындады.

Мұнай нарығындағы жарыс ОПЕК+ мәмілесі арқылы жасалған сұраныстың ұсыныстан асып кетуіне байланысты сақталуда. Мұндай жағдайда ағымдағы жылдың жазында “қара алтын” бағасының барреліне 75 долларға дейін өсетінін болжауға болады.

Так, в отчете консалтинговой компании Wood Mackenzie отмечается, что из-за перехода к «зеленой» энергетике и выполнения целей Парижского соглашения по климату стоимость нефти марки Brent резко снизится к 2050 году — до $10-18 за баррель.

Алайда

ұзақ мерзімді болашақта көмірсутектерге шекті төмен бағаның болатынын ешкім жоққа шығармайды

Осылайша, Wood Mackenzie консалтингтік компаниясының есебінде “жасыл” энергетикаға көшу және Климат жөніндегі Париж келісімінің мақсаттарын орындау салдарынан Brent маркалы мұнайдың құны 2050 жылға қарай күрт төмендеп, барреліне $10-18 дейін барады делінген.

Көмірсутек шикізатына сұраныс 2023 жылдан бастап төмендей бастауы мүмкін. Бұл ретте 2050 жылға қарай сұраныстың қысқаруы шамамен 70%-ды құрайды. Мұнай өңдеу секторы өзінің ағымдағы қуатының үштен екісіне дейін жоғалтады.

Бұл болжамдар BP компаниясының бағалауларына сәйкес келеді, ол өзінің Energy Outlook 2020 жылдық есебінде көміртегіден бейтараптық мақсаттарына қол жеткізу кезінде 2050 жылға қарай мұнай қажеттілігінің 80%-ға төмендейтінін болжайды.

Баламалы энергетиканы дамытудың шыңы 2030-2040 жылдарға тура келеді. Қоршаған ортаны неғұрлым ластайтын көмірсутектер әлемдік энергетикалық баланстан тез ығыстырылатын болады. Осыған байланысты, 2030 жылға қарай Brent маркалы мұнайдың құны барреліне 37 доллардан 42 долларға дейін болуы мүмкін және оның бағасы одан әрі төмендей береді.

Нәтижесінде, осы кезеңнен бастап әлемдік мұнай саласында жаңа өндіруші қуаттарды арттыруға қажеттілік болмайды. ОПЕК елдері және басқа да ірі мұнай экспорттаушылары бұдан былай ұсынысты шектеу арқылы мұнай бағасының құлдырауын тоқтата алмайды. 2040 жылға қарай мұнай баррелінің құны 28 доллардан 32 долларға дейінгі аралықта болады.

ОПЕК – өсіп келе жатқан нарықтағы ставка

Бір қызығы, ОПЕК елдерінің өздері дамыған елдерде мұнайға деген қажеттіліктің төмендеуіне қатысты пессимистік болжамдармен келіседі. Осылайша, жыл сайынғы World Oil Outlook-те мұнай картелінің сарапшылары алдағы бес жылда ЭЫДҰ елдерінің мұнай тұтынуы қысқара бастайтынын атап өтті. 2045 жылға қарай дамыған экономикаларда мұнайға сұраныс күніне 34,8 млн баррельге дейін төмендейді (2020 жылы күніне 43 млн баррель).

Алайда, ОПЕК-тің айтуынша,

Климаттық бейтараптық саясатына көшу салдарынан мұнай бағасы мен тұтыну көлемінің мәжбүрлі төмендеуі дамушы экономикалар есебінен толық өтелетін болады,

әсіресе Қытай мен Үндістанның. 2045 жылға қарай дамушы әлем елдері өз қажеттіліктерін күніне 22,5 млн баррельге — күніне 74,3 млн баррельге дейін ұлғайтады.

АҚШ Энергетика министрлігінің жылдық есебі Annual Energy Outlook 2021 мұнай бағасының 2050 жылға қарайғы әртүрлі нұсқаларын қамтиды. Алайда, теріс болжам болса да, көмірсутектердің құны барреліне 48 долларды құрайды. Бұл ретте базалық сценарий кезінде “қара алтынның” бағасы 2050 жылға қарай $95-ға жетеді деп күтілуде.

Важно подчеркнуть, что согласно представленному прогнозу, удорожание стоимости произойдет не по причине сохранения доминирующего положения углеводородов в мировом энергобалансе. Напротив, стремительный переход к «зеленым» технологиям энергогенерации сделает нефтегазовую отрасль недоинвестируемой.

Согласно оценкам, для поддержания отрасли инвестиции в добычу нефти и газа в ближайшие 30 лет должны составить от 9 до 20 трлн долларов. Однако переток финансов на разработку ВИЭ сделает нерентабельным вложения в восполнение запасов для нефтегазодобычи.

Ұсынылған болжамға сәйкес құнның қымбаттауы әлемдік энергия теңгеріміндегі көмірсутектердің үстем жағдайының сақталуына байланысты болмайтынын атап өту маңызды. Керісінше, энергия өндірудің “жасыл” технологияларына қарқынды көшу мұнай-газ саласын инвестицияламайтын етеді.

Бағалау бойынша саланы қолдау үшін таяудағы 30 жылда мұнай мен газ өндіруге салынатын инвестициялар 9-дан 20 трлн долларға дейін құрауы тиіс. Алайда ЖЭК-ті әзірлеуге қаржы ағыны мұнай-газ өндіру үшін қорларды толықтыруға тиімсіз салымдар жасайды.

2040 жылға қарай арзан мұнай көздері таусылады, бұл көмірсутектерді өндіруді әлдеқайда қымбаттатады. Сонымен қатар, “көміртегі салығын” жаппай енгізу қазба отын көздері құнының қымбаттауына ықпал етеді.

Нәтижесінде мұнайға деген сұраныс апатты түрде төмендейді, осылайша жаһандық энергетикалық ауысу аяқталады.

“Жасыл” салықтар – жаңа экономикалық шындық

Парниктік газдарды өндіру бойынша “таза нөл” стратегиясы, әсіресе болат, автомобильдер, мұнай-газ химиясы өнімдері және пластмассалар сияқты тауарлар туралы сөз болғанда, бүкіл өндіріс процесін айтарлықтай трансформациялауды көздейді.

2021 жылғы наурызда көміртегі салығын немесе көміртекті кедендік түзету механизмін (Сarbon Вorder Аdjustment Mechanism – CBAM) енгізу туралы қарар қабылдап, ЕО әлемдік өнеркәсіптік ландшафтты қайтымсыз қайта форматтауды іске қосты.

СВАМ-ды Климаттық саясатты алға жылжыту элементі ретінде пайдалану сөзсіз мұнай өндіретін мемлекеттердің қосымша шығын шығаруына әкеледі, олардың ауқымы миллиардтаған долларға жетуі мүмкін. СВАМ тетігін әлеуетті енгізу, егер шикі мұнайдың нарықтық бағасы барреліне $60 деңгейінде сақталса, ЕО-ға мұнай өнімдерін жеткізу рентабельділігінің орташа алғанда шамамен 10%-ға төмендеуіне әкелуі мүмкін.

ЕО-ның “көміртегі салығы” туралы заң жобасы әлі әзірлену үстінде және СВАМ есептеу әдістемесі әлі белгісіз болса да, жаңа жүйенің алғашқы элементтері 2023 жылдың қаңтарында іске қосылуы мүмкін. Салықты қолдануға үміткерлер арасында “көміртегі ізі” бар ең көп өнім көлемі бар елдер болады.

ЭЫДҰ-ның 2015 жылғы деректері бойынша ЕО-ға CO2 экспорты бойынша жетекші позиция Қытайда (шамамен 330 млн тонна) және Ресейде (шамамен 180 млн тонна) болды. Бұл ретте Қазақстан (шамамен 40 млн тонна) да құрамында көміртегі бар өнімдерді жеткізушілер ірі мемлекеттердің қатарына енгізілді.

ЕО-ның жаңа “көміртегі салығының” мөлшерлемесі еуропалық квоталар саудасы жүйесіндегі көміртегі бағасының негізінде белгіленуі мүмкін. Бұл жағдайда өндірісте көміртегі шығарындыларын квоталаудың ұлттық жүйелерінің болуы табиғи ресурстарды экспорттаушы елдердің ЕО талаптарына “жауабы” болады деп күтуге болады.

Қазақстан шындығы

Айта кету керек, көміртегі шығарындыларына квоталарды сату жүйесі (СТВ) және “көміртегі салығы” ЕО-дан тыс жерлерде де кең таралған. Еуропалық квоталарға ұқсас квоталардың ішкі сауда механизмдері Қытайда, Швейцарияда, Норвегияда және Оңтүстік Кореяда бар. Жапонияда көміртегі жинағы іске қосылған, ал АҚШ-та ұқсас жүйе жекелеген Штаттарда бар.

СТВ енгізуге арналған құқықтық негіздер Қазақстанда 2013 жылы жасалды. Алайда, 2016 жылы жетілдірілмегендіктен іске асырудың екінші кезеңі аяқталғаннан кейін жүйе тоқтатылды. Кейін, 2018 жылы үшінші фаза шеңберінде СТВ жұмысы қайта жанданды және бүгінгі күнге дейін жұмыс істеп тұр.

“Жасыл даму” көміртегі бірліктерінің мемлекеттік тізілімінің операторы келтірген парниктік газдар ұлттық шығарындыларының тізіміне талдау көрсеткендей,

2018 жылдың қорытындысы бойынша еліміз 1990 жылмен салыстырғанда СО2 шығарындыларының көлемін 4%-ға ұлғайтқан

Париж келісімі бойынша міндеттемелерге сәйкес бұл көрсеткіш төмендеуі керек еді.

В данных обстоятельствах для Казахстана актуализируется задача по «линкованию» национальной СТК с зарубежными системами квотирования, а также расширению методов декарбонизации в нефтегазовом секторе.

2021 жылға Парниктік газдар шығарындыларына квоталар бөлудің ұлттық жоспарында бекітілген квоталардың жалпы көлемі көміртегі қостотығының 159,9 млн баламасын құрады. Салыстыру үшін: 2018-2020 жылдары квоталардың жалпы көлемі 485,9 млн бірлікті құрады. Квоталардың бұл көлемі экономиканың реттелетін қызмет салаларындағы 225 қондырғыға тегін бөлінді.

Қазақстанның Болашағы

СО2 шығарындыларына квоталардың құны өседі деп сеніммен айтуға болады. Morgan Stanley сарапшылары 2025 жылға қарай ЕО-да көміртегі шығарындылары квоталарының құны тоннасына 76 евроға дейін көтеріледі деп болжайды.

Халықаралық энергетикалық агенттіктің бағалауына сәйкес, дәл осындай бағамен Париж климаттық келісімінің мақсаттарын жүзеге асыруға мүмкіндік туады.
Қазіргі Климаттық күн тәртібі Қазақстан құрамына кіретін “көміртегіге тәуелді” экономикасы бар елдердің алдына жаңа күрделі сын-тегеуріндерді қоятыны анық.

Нұр-сұлтан 2030 жылға қарай 1990 жылы тіркелген парниктік газдар шығарындыларының көлемін 15%-ға азайту міндеттемесін алды. Экономиканы көміртексіздендіру жолына көшпей міндеттемені орындау мүмкін емес.

Қазірдің өзінде Қазақстан 2050 жылға дейін төмен көміртекті даму тұжырымдамасын әзірлеуде, өнеркәсіптік өндірістер мен мұнай-газ өндіру үшін парниктік газдар шығарындылары мен сіңірулерін есептеу жөніндегі жаңа әдістемелер енгізілуде.

Мұнай бағасының динамикасы қандай бағытта дамитынына қарамастан, “жасыл” даму жөніндегі шараларды іске қоса отырып, экономиканы қайта құру объективті қажеттілікке айналатыны анық.

Авторы: Лидия Пархомчик, Әлемдік экономика және саясат институтының (ӘЭСИ) сарапшысы