Қыздарды қағып кеткені үшін 10 жылға бас бостандығынан айыру — көп пе әлде аз ба? Сарапшылар пікірі

Қайғылы оқиға наурыз айының басында болды. Апат салдарынан екі қыз көз жұмды, үшіншісі аман қалғанмен, ауыр жарақат алды.

Үкім шығара отырып, соттар ер адамның шынайы өкінгенін, өз мінез-құлқын айыптап, зардап шеккен тарапқа келтірілген залалды толық көлемде өтегенін ескерді.

Демесінов қаза тапқан қыздардың бірінің анасына 10 млн теңге төлеуі тиіс. Сондай-ақ, сот қыздардың ата-аналары айыпталушыны кешірмегенін және оған қатаң жаза сұрағанын ескерді.

Соттың баспасөз қызметі адам өліміне әкеп соққан ЖҚЕ бұзғаны үшін 7 жылдан 10 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру қарастырылғанын түсіндірді.

ЖКО кінәлі Әсет Демесіновке тағайындалған 10 жыл – бұл жазаның ең ұзақ мерзімі. Бірақ сонымен бірге сіз 10 жыл — бұл қылмыс деген пікірді таба аласыз.

Әлемдік тәжірибе

Әр түрлі елдерде мұндай қылмыстар үшін жазалар айтарлықтай ерекшеленеді. Қытайда өлімге әкелетін апат үшін жүргізушіге ең жоғары жаза — өлім жазасы беріледі, ал Германияда сіз бұл үшін өмір бойына бас бостандығынан айырыласыз.

Францияда ауыр зардаптарға алып келетін, мас күйінде болған ЖКО үшін 10 жылдан бастап түрме мерзімі және сомасы 150 мың еуроға жетуі мүмкін айыппұл көзделген.

АҚШ-та жол апаты салдарынан азаматқа өлім келтіру біліктілігі жеке штаттардың заңдарына байланысты ерекшеленеді. Мысалы, Нью-Йоркте адам өліміне әкеп соққан ЖҚЕ өрескел бұзу ауыр кісі өлтірумен теңестіріледі. Ал Калифорнияда оны байқаусызда өлтіру ретінде қарастыруға болады.

Қатаң жаза қажет пе?

Әрине, бұл елдермен салыстырғанда Қазақстанның заңнамасы жеңіл көрінеді. Бірақ заңгер Сергей Уткиннің айтуынша, мас күйінде жол ережесін бұзғаны үшін бұрын жаза мерзімі одан да аз болғанын ұмытпаған жөн. 10 жылға дейін ол тек 2019 жылы ұлғайтылды (ҚК 345-1 бабы — ред.). Заңгер мерзімді қайтадан ұлғайтудың қажеті жоқ деп санайды.

– Ресми түрде, бұл сонда да байқаусызда жасалған қылмысқа жатады. Бұл жағдайда жүргізуші өлтіргісі келмеді. Ол тек мас болды. Сондықтан бұл кісі өлтіруге деген көзқарас қасақана өлтіруге қарағанда әлдеқайда жұмсақ. Айтпақшы, бізде қасақана кісі өлтіргені үшін, егер олар 10 жыл берсе, онда бұл қалыпты жағдай. 15 жыл және одан жоғары уақыт берілуі өте сирек кездеседі.

Менің ойымша, қайталанулар үшін жауапкершілікті арттыру қажет. Егер, мысалы, адам мас күйінде бір рет біреуді басып кетсе, отырып шықса және қайтадан мас күйінде апат жасаса.

Дегенмен мен өзім мұндай жағдайды кездестірмедім. Менің ойымша, бұл жүргізуші алған он жылдық мерзім оның есін жиғызады және оны қайта жасауы екіталай. Бәлкім, осыған ұқсас қылмыстар саны артқан жағдайда — барлығы рөлге мас күйінде отырғанда санкцияны арттыру керек, — деп есептейді ол.

Өлім саны ескерілмейді

Уткин атап өткендей, заңда градация бар: егер жол ережесін бұзу салдарынан мас жүргізушіден бір адам зардап шексе, оған аз мерзім беріледі. Егер екі немесе одан да көп адам зардап шексе, айыпталушы бап бойынша ең ұзақ мерзім алады.

– Демек, сіз екі адамды өлтіріңіз, он адамды өлтіріңіз, шартты түрде бәрібір бір бап бойынша жауапкершілікке тартыласыз

Бірақ бұл кейбіреулер ойлағандай жазаны сіңіру принципі емес. Жазаны сіңіру бірнеше баптар бойынша тартылған кезде жүреді. Сот үкімде тікелей жазады, мысалы: бір бап бойынша кінәліні 5 жылға бас бостандығынан айыру, ал екінші бап бойынша — 10 жылға. Қоса алғанда сіз 15 жыл бере аласыз немесе оны сіңіріп, жалпы 10 жыл бере аласыз. Сотқа қосу немесе сіңіру құқығы беріледі, – дейді заңгер.

Жауапкершіліктен қалай құтылып кетеді?

Көлік жүргізіп, адам өліміне әкелген мас жүргізушілер “сүттен ақ, судан таза” шыққан кездер де болатынын ол теріске шығармайды

— Менің дәл қазір тәжірибемде болып жатқан жағдай жайында айтып берейін. Алматы облысында мас жүргізуші бағанаға соғылған, ал оның көлігінің салонында адамдар болған. Көліктің соғылған жағында отырған қыз қайтыс болды. Бірақ полиция жол апатына кінәлі адамды қылмыстық жауапкершіліктен толық босатты. Көлікті мас күйінде жүргізгені үшін “әкімшілік” бойынша ғана тартып, көлік жүргізу құқығынан айырып, 20 тәулікке қамауға алды.

Олар дөңгелектің доп тірегі сынған деп ойлап тауып, дөңгелек сынып, апатқа себеп болды, ал жүргізуші соның кесірінен соқтығысты деп есептеді.

Мен қайтыс болған қыздың ата-анасының мүддесін білдіретіндіктен, соғысуға, шағым жазуға тура келді. Қазір бұл шешім жойылған сияқты. Әрі қарай қалай болатыны белгісіз. Мүмкін, қазір бәрі тегістеліп, оны жауапкершіліктен алып тастаудың жаңа мүмкіндіктерін ойлап табылуда. Мас және тіпті өлімге әкелген оқиға болса да.

Бұған жол бермеу үшін полиция адал жұмыс істеуі керек. Полицей жемқор болған кезде, ол әрқашан қылмыскерді қорғау жолдарын іздейді. Егер сыбайлас жемқорлыққа қызығушылық болмаса, полиция сынға ұшырамайтын еді және заң бойынша жазалауды жөн көретін еді”, — дейді Сергей Уткин.

Заңдар адамдар үшін, оларға қарсы емес!

Адвокат Айман Умарова Қазақстандағы сыбайлас жемқорлық ЖКО оқиғасы өлімге алып келген жағдайда да, басқа да көптеген істерде де қылмыскерлерге жауапкершіліктен жалтаруға мүмкіндік береді.

Алматы облысындағы қыздардың өліміне байланысты жол-көлік оқиғасы үшін жазаға келетін болсақ, оның пікірінше, бұл жағдайда ол әділ жаза алды — жүргізуші ең ұзақ мерзімге ие болды. Адвокат заңдар адамдарға қарсы емес, адамдар үшін жұмыс істеуі керек, сондықтан мұндай қылмыстар үшін заңды қатайтудың қажеті жоқ деп есептейді.

— Бұл абайсызда болған өлім, сондықтан ол жеткілікті жаза алды. Оның шын жүректен өкінуі – бұл жеңілдететін жағдай. Сондықтан, 10 жыл — бұл тіпті көп. Ол қоғам тұрғысынан қаншалықты оңбаған болса да, заң тұрғысынан ол өте қатаң жаза алды”, — деп қорытындылады Омарова.