Қазақтар бір-біріне қалай туыс болып шықты — ұлттық дәстүрлер туралы шындық

Сонымен, салыстырмалы түрде айтқанда, біз адамның туған сәтінен бастап некелескеніне дейін, некелескеннен кейін үйлену тойына дейін біз өткен шақ туралы көп нәрсе білдік. Қаншалықты қиын болса да, шығын талап етсе де, көңілге жағымды салт-дәстүрлер мен рәсімдер,

Осыдан қазақ тойының құндылығы неде деген сұрақ туындайды? Қалыңдық пен күйеу жігіт бір уақытта көптеген туысқа ие болады.

Яғни, қалың мал мен жасаумен қатар екі жақ та бонус ретінде бейтаныс, сырттай мейірімді және көңілді адамдар тобына ие болады. Олардың көбін біраз уақыттан кейін тек қазаға барғанда көруіңіз мүмкін.

Туыссыз Қазақия болмайды

Басқаларында қалай болатынын білмеймін, бірақ мен қазақтардың туыстармен ұлттық қарым-қатынасы туралы ойлай бастағанда басымда басқа сұрақ туындайды. Сіз шарасыздық туралы не білесіз? Немесе амалсыз болу туралы?

Мәселе мынада. Қазақтардың туыстық қарым-қатынасы — бұл бір әлем. Алып және көп өлшемді. Айласыз және сол мезетте айқыш-ұйқыш. Алуан жүзді және шиеленіскен. Және өте қарама-қайшы. Және қазақ үшін туыс деген не білдіретінін нақты түсіну үшін біраз еңбектену керек.

Ал туыстар нағыз қазақ үшін — өмірдің мәні. Қуаныш та, бақыт та. Қайғы да, жұбаныш та. Ұят та, мақтаныш та. Қаладағы ең жақсы адамдар да, әлемдегі ең нашар адамдар да. Ең жақсысы қайсы, ең нашары қайсы, біз оларды білуіміз керек. Тым құрығанда кім кімге кім болып келетінін білуіміз керек.

Неліктен білу маңызды? Себебі Қазақ әлемі туысқандық қатынастарға негізделген. Туыс болмаса ештеңе болмас еді. Көше де, ауыл да, аудан да, мемлекет те, ғалам да болмас еді. Қазақия да мүлдем болмас еді. Себебі қазақ жерін әрқашан туыстық  қатынас құтқарып келген.

Байдың шынайы мақсаты

Бір кездері ең жақын туыстар бір ауылда тұратын. Бұл өте ыңғайлы болды: ешқайда барудың қажеті жоқ, ешқайда ұшудың қажеті жоқ. Барлығы жақын. Көршілес.

Бүгін мұны елестету қиын. Шынымен. Бұл қалай? Сіз бір үлкен кондоминиумда тұрасыз және сіздің туыстарыңыз осы кондоминиумды мекендейді. ПИК төрағасы — бай. Ол сонымен қатар басшы да, бас директордың орынбасары да, прокурор да, адвокат та, судья да және алқаби.

Оның қойлары, сиырлары мен жылқылары көп. Және кондоминиумның жартысы оған қызмет етеді. Әйелдер балаларды тәрбиелейді, үй шаруасымен айналысады, ал ерлер мал бағады және оқтын-оқтын соғысып тұрады. Бай сол қошқарлар мен жылқыларымен төлейді. Кейде өзіндегі бар заттарымен бөліседі. Және өте сирек — ақша береді.

Бай міндетті түрде оңбаған, жексұрын болды деп ойлаудың қажеті жоқ. Мүлдем жоқ. Кеңес үкіметі оны осылай көрсетті. Ол кездері бай әке сияқты болатын. Ол әлемнің орталығы, Қазақ коммунасының жаны мен жүрегі болған, сондықтан оған кез-келген себеппен барған. Ол бәрін дұрыс шешуі керек еді. Бауырластық емес, әділетті.

Егер біреу қиыншылыққа тап болса немесе одан да жаманы, үлкен дау басталса, ол бірінші болып қосылатын. Бай әскерді өз ауылынан шығаратын, оны өзі қаруландырып, атқа міндіріп, аяқ киім беріп, киіндіріп, тамақтандыратын. Кенеттен жергілікті соғыс басталса, ол араласатын.

Ол үйлену тойына және жерлеу рәсіміне көмектесетін. Кедейлер мен мүсәпірлерге қолдау көрсететін, кедейлерге демеуші және әншілерге, музыканттарға меценат болды. Қысқасы,

ол бәріне және бәрі үшін жауап беретін. Себебі айналадағылардың бәрі туыстары. Бір отбасы. Ол олигарх. Егер ол болмаса, кім көмектеседі? Ешкім жоқ

Байлық философиясы

Бұл күнделікті ерлік емес еді. Бұл туралы газеттерде жазылмайтын, еш жерде айтылмайтын. Өмір салты сондай болатын. Құдай солай қалағандықтан. Ол адамға саусағымен көрсетіп, оны байға айналдырды. Мен байлық туа біткен қасиет деп ойлаймын.

Ол адамға туа салғанда түсініксіз жолмен келеді және өмірінің соңына дейін жалғасады. Өкінішке орай, ол мұра болып берілмейді. Бұл жеке бейімділік сияқты. Мінез. Құдайдың сыйы немесе дарын.

Әрине, байлық аспаннан түспейді, бәрі еңбек пен шыдамдылықпен келеді. Мысалы бір меңіреуге бизнесіңді сеніп тапсыршы. Немесе миллион бер. Не болады? Ол миллионды жеп қояды, ал бизнесті құрдымға жібереді. Солай ғой? Ал байлыққа бейім адам кез келген жағдайда нөлден көтеріледі.

Қазіргі байлар өзгеше…

Отбасылық қатынастарға оралайық. Әр отбасының өз қателіктері болды. Бұл түсінікті. Олар барлық жерде және барлығында бар. Бірақ олар жазылмаған жатақхана ережелеріне бағынуға мәжбүр болды. Себебі отбасынан шеттетілу — ең қорқынышты жаза болатын.

Түзетуге келмейтін оңбағандарды қауымнан қуып, артынан бір уыс топырақ лақтыратын. Бұл енді туыстарың жоқ дегенді білдіреді. Енді сен тамыры жоқ адамсың.

Көптеген маңызды нәрселер ұмытылды, дәстүрлер өзгерді, қайта құрылды, нәтижесінде нашар ғибарт жеңді. Бірақ байлар қалды. Олардың функциялары да өзгерді. Түсініктер де. Енді әркім тек өзі үшін жауап береді.

Дала институты

Бірақ туыстық институты бұрынғы түрінде қалды. Іс жүзінде өзгермеді. Құрылымдық жағынан. Осы құрылымға сәйкес қазақ туыстары дәрежесі бойынша үш құрамға бөлінеді: Өз жұрты, Нағашы жұрты, Қайын жұрты.

Тиісінше: әкесі жағынан туыстар, анасы жағынан туыстар және күйеуі (әйелі) жағынан туыстар.

Өздеріңіз білетіндей, мұндай бөлінуден басқа рулар мен жүздерге бөліну де бар. Жүздер үш, ал рулар — ондаған. Жүздерге кірмейтін түрлі туыстық бірлестіктер әлі де бар. Оларды жіктеу және түсіндіру көп уақыт алады.

Есте сақтау оңай емес. Алайда, бұл бір тұқымның өкілдері бір-біріне белгілі бір дәрежеде туыстары екенін білуге кедергі емес. Себебі олар өз ұрпақтарын бір тамырдан алады. Бір жүздің құрамында болу туыстық деп есептеледі.

Мен бұрын айтқанымдай, әрбір қазақ өзінің жетінші буынға дейінгі тарихын жатқа білетін. Бұл алфавит сияқты. Көбейту кестесі сияқты. Дегенмен … қазір көбейту кестесін жаттап алатын адамдар аз.